नमस्ते.

१) शेळीच्या आहार शास्त्राचा विचार करताना माझ्या मते खालील बाबींचा देखील त्यात विचार करायला हवा-
- palatability
- शेळीची आवड- निवड
- शेळीच्या रुमेन मधील जिवाणूंची भूमिका.
२) जर 10 किलो ओल्या मेथी घासा ऐवजी तोच सुकवून 3 किंवा 5 किलो शेळीला खाऊ घातला तर शेळीच्या पोटात जास्त dm जाईल अस म्हणणं काही योग्य नाही. कारण शेळी स्वतः ठरवत असते तिला किती dm खायचा आहे तो. तिचा स्वतःचा हिशोब ओल्या चाऱ्यावर नसतोच, तो dm वरच असतो.
३) जेंव्हा आपण शेळीला पूर्ण सुका चारा खाऊ घालू तेंव्हा ती तो वजनाने कमी खाईल व पाणी जास्त पेईल. आणि जेंव्हा आपण तिला फक्त ओला जास्त पाणी असलेला चारा खाऊ घालू तेंव्हा ती चारा जास्त खाईल व पाणी कमी पेईल.
४) आपण ओल्या व सुक्या चाऱ्याचे कसेहि कोणत्याही प्रपोषण मध्ये मिश्रण केलं तरी शेळी तिला आवश्यक असणारा dm ती त्यातून मिळवते व तेवढाच चारा खाते, अस माझं निरीक्षण आहे.
५) जेंव्हा मका नुकतीच फुलोऱ्यात येते तेंव्हा मला 8 क्रेट चारा टाकावा लागतो, तीच मका चिकात असताना 6 क्रेट व त्यापुढच्या अवस्थेत 4-5 क्रेट चारा लागतो. तीनही पद्धतीत शेळ्यांचे पोट भरते.
६) शेळी संपूर्ण पने तिच्या प्रोटीन, व्हिटॅमिन्स गरजेसाठी चाऱ्यावर अवलंबून राहत नाही. तिच्या पोटातील जिवाणू तिच्यासाठी ते काम करतात. युरियाचा वापराने शेळीला ज्या पद्धतीने प्रोटीन दिल जातं त्या पद्धतीचा आपण विचार करायला हवा.
७) शेळ्या बंदिस्त केल्यानंतर अर्थातच चाऱ्याचा चॉईस त्यांना कमी असतो. इतरवेळेला शेळ्या त्यांच्या आवडीने चारा खाऊन आवश्यक अन्नद्रव्यांची गरज भागवू शकतात, पण बंदिस्त मध्ये तसे होत नाही. तेंव्हा आपणास शेळीच्या गरजेचा विचार करून आवश्यक प्रजातीचा चारा तिला मुबलक प्रमाणात खाऊ दिला पाहिजे. पण नेमका कोणता चारा द्यावा म्हणजे आर्थिक दृष्ट्या परवडेल, श्रम बचत होईल, आणि शेळ्यांची वाढ चांगली होईल?
८) चारा आणि खुराक एकमेकाला पूरक आहेत अस मी मानतो. जनरली आपण खुराक शेळ्यांच्या वजन वाढीसाठी, दूध वाढीसाठी वैगरे देत असतो. पण खरे तर खुराक हा चार्यास पूरक अन्न घटक आहे अस माझं निरीक्षण आहे. जेंव्हा चारा चांगल्या दर्जाचा दिला गेला तेंव्हा तेंव्हा शेळ्या जास्त खुराक खात नाहीत, उलटपक्षी खुराक चांगल्या दर्जाचा दिल्यानंतर शेळ्या चारा कमी प्रमाणात खातात अस माझं ठाम निरीक्षण आहे.
९) एका ठराविक मर्यादेपर्यंत खाल्लेल्या खुराकाचं मांसात रूपांतर होतं, त्या पेक्षा जास्त खुराक दिला तर तो वाया जातो अस माझं मत आहे. मग हि मर्यादा नेमकी कशी डिफाईन करायची हा एक महत्वाचा मुद्दा आहे.
१०) आपण बहुतेक वेळा कळत नकळत संकरित hf गाईंच्या पद्धतीने शेळ्यांच्या आहाराचा विचार करतो असे मला वाटते. संकरित गाईत आणि शेळ्यांमध्ये जमीन अस्मानाचा फरक आहे. दररोजच्या खुराकात संकरित गाईला विटलेली भाजी मिक्स करून दिली तरी ती गाई ते आवडीने खाईल पण शेळी अजिबात खाणार नाही, हाच तो नेमका फरक आहे. गाईनपेक्षा शेळ्या खाद्याची palatability ला जास्त महत्व देतात.
बाळू मोटे