8

१) एखादा प्रकल्प सुरु केला कि त्यातील पहिली 2-3 वर्ष हि learning and capacity building ची असतात. या वर्षात जो डेटा तयार होतो किंवा जो आर्थिक हिशोब तयार होतो त्यात फार मोठे चढ उतार असण्याची शक्यता असते. म्हणून शेळी पालनामध्ये पहिल्या 2-3 वर्षाचा कोणताच डेटा प्रमाण मानू नये असे मला वाटते. एकदा का व्यवसाय सुरळीत सुरु झाला कि जो डेटा तयार होईल त्यातून जे निष्कर्ष निघतील ते प्रमाण मानायला हरकत नाही.
२) माझ्या मते बंदिस्त शेळी पालनामध्ये जर आपण स्थानिक बाजारात मटणासाठी बोकड शेळ्या विकणार असू तर 1:2 असे खर्च व उत्पन्नाचे गुणोत्तर आहे. याचा अर्थ असा कि आपण 1 रुपया शेळ्यांमध्ये गुंतवणूक केल्यास आपणास 2 रुपये उत्पन्न मिळते. म्हणजे या 2 रुपयात 1 रु मुद्दल व 1 रु नफा असतो.
३) जो 1 रु नफा आहे त्याचा ब्रेकअप (विभागणी) कसा असेल या बाबत माझ्या मनात मोठा प्रश्न आहे. या संदर्भात मी आत्तापर्यंत जे चिंतन केले त्यातून मी कोणत्याही ठोस निष्कर्षापर्यंत पोहोचलो नाही. कदाचित अजून 2-3 वर्षानंतर याबाबत अकडेवारीनिशी काही सांगता येईल असे वाटते.
४) शेळ्यांपासून होणारी अर्थ प्राप्ती हि वास्तविक चारा व खुराक यांच्यापासून होणारी अर्थ प्राप्ती आहे. तसे पाहू गेल्यास चारा व खुराक थेट विक्री केल्यास व तोच शेळ्यांना खाऊ घालून त्याचे मांसात रूपांतर करून विक्री केल्यास दोहोंपैकी दुसऱ्या पर्यायातून जास्त अर्थप्राप्ती होते असे आपण मानतो.
५) हि जास्तीची अर्थ प्राप्ती नेमकी किती व तिचा त्या 1 रु वाटा किती हे समजणे मोठे कठीण वाटते. याची उकल करण्यासाठी बराचसा डेटा व आकडेमोड करण्याची आवश्यकता आहे.
६) आज रोजी मी माझ्या मनात काही ढोबळ आकडेवारी गृहीत धरली आहे. माझं आजचं या विषयीचे मत उद्या कदाचित बदलू शकतं. आकडेवारी पाहण्यापूर्वी काही बाबींचा येथे उलगडा करणे क्रमप्राप्त आहे.
७) या व्यवसायात चारा, खुराक, शेळ्या व त्यांचे आरोग्य व्यवस्थापन या गोष्टी प्रत्यक्ष उत्पादन प्रक्रियेत सहभागी असतात, त्यांचे शिवाय मांस उत्पादन प्रक्रिया होणार नाही. तेंव्हा फक्त या बाबींवर होणारा खर्च हाच शेळी पालनातील खरा खर्च समजायला हवा. आपण जो गोठ्यावर, मजुरीवर व इतर भांडवली गुंतवणुकीत खर्च करतो तो उत्पादन खर्चात धरायला नाही पाहिजे.
८) अस मानल्यास माझ्या मते जो 1 रु नफा मिळतो त्यात पुढील प्रमाणे प्रत्येकाचा वाटा असेल-
:-चारा -- 50 पैसे
:- खुराक -- 25 पैसे
:- शेळ्या-- 25 पैसे.
९) भांडवली खर्चावर शेळी पालनात आपणास नफा मिळणार नाही. भांडवली खर्च उदा गोठा वगैरे हि शेळी पालकाची गरज आहे, शेळ्यांची नाही. शेळ्यांनी कधीच म्हटलं नाही कि त्यांना आलिशान गोठ्यात राहायचं आहे. आपण तो त्यांच्यासाठी बांधतो. शेळ्या फिरत्या पद्धतीनं जेवढं मांस उत्पादन देतात तेवढंच बंदिस्त पद्धतीत देतात. त्यामुळे आपण केलेल्या भांडवली खर्चाची जबाबदारी शेळ्यांवर टाकून चालणार नाही. तसंच शेळ्या राखण्यासाठी गडी (लेबर) ठेवा असं शेळ्या सांगत नाहीत, ते आपण त्यांचे साठी करतो ज्याचा उत्पादन प्रक्रियेत थेट संबंध नसतो.
१०) मुद्दा क्र ८ मध्ये सांगितल्या प्रमाणे आपणास शेळ्यांपासून 25 पैसे नफा मिळेल, चार्यापासून 50 पैसे तर खुरकपासून 25 पैसे मिळतील. या माहितीचा उपयोग कसा करायचा या वर वाचकांनी चिंतन मनन करावे, तसेच जाणकार शेळीपालकांनी मार्गदर्शन करावे हि नम्र विनंती.
११) समजा आपण स्वतःच्या शेतात चारा पिकवतो त्याची किंमत 1 रु आहे. त्यावर आपणास 50 पैसे नफा मिळेल. म्हणजे खर्च उत्पन्न गुणोत्तर 1:1.50 असे येईल (चर्या पुरते). आता हा चारा आपण विकत घेऊन घालत असू व त्याची किंमत 1.25 असेल तर आपणास मिळणाऱ्या 50 पैसे नफ्यातुन 25 पैसे वजा होतील, तेंव्हा गुणोत्तर 1:1.25 असे येईल. जर चाऱ्याची किंमत 1.50 पैसे असेल तर आपणास चार्यापासून कोणताच नफा शिल्लक राहणार नाही व शेळी पालन व्यवसायाचे गुणोत्तर 1:1.50 असे येईल कारण चार्यावर अतिरिक्त केलेला 50 पैसे खर्च नफ्यातून वजा होईल. असेच खुराक व शेळ्या या बाबतीत म्हणता येईल.
१२) तेंव्हा नवीन व नवख्या शेळी पालकाने माझ्या मते स्वतःशी असे ठरवून घ्यावे कि मी अमुक अमुक किमतीपेक्षा जास्त किमतीचा चारा खाऊ घालणार नाही, अमुक तमुक किमतीचा खुरकच खाऊ घालीन व अमुक तमुक उत्पादन क्षमतेच्या व भांडवली गुंतवणूक कमी असणाऱ्या शेळ्यांच खरेदी करिन.

लेखक- बाळू मोटे बारामती