19

1) मिनरल मिकश्चर शेळ्यांच्या आहारात दररोज वापरले पाहिजे, असं सगळे सांगतात आणि ते बरोबर देखील आहे. प्रश्न असा आहे कि ते नेमकं शेळ्यांना कसं खाऊ घालायचं आणि नेमकं किती व कोणत्या कंपनीचं खाऊ घालायचं?
2) शेळ्यांना खुराक व चार्यातून त्यांच्या शरीरासाठी आवश्यक सर्व खनिज व जीवनसत्वे कमी अधिक प्रमाणात मिळतात. भौगोलिक परिस्थितीनुसार काही ठिकाणी काही अन्नद्रवांची मतीमध्येच कमतरता असते, त्यामुळे ती पुढे पिकात येते व त्यानंतर त्याच अन्नद्रव्याची कमतरता जनावरांमध्ये देखील येते. हे सर्व सुसंगत आहे.
3) उदा. बारामती परिसरात बहुतांश जमिनीमध्ये Zn झिंक व Mg मॅग्नेशियम या अन्नद्रव्यांची कमतरता आढळून येते. म्हणून मका पिकास एकरी 10 किलो झिंक व मॅग्नेशियम देण्याची हमखास शिफारस केली जाते. जर अशी कमतरता असलेल्या जमिनीत मका चारा पीक घेतलं आणि त्यास हि दोन्ही अन्नद्रव्य वरखातातून दिली नाहीत तर चार्यातून हि अन्नद्रव्य जनावरांना मिळणार नाहीत किंवा कमी प्रमाणात मिळतील. अडातच नाही तर पोहऱ्यात कोठून येणार?
4) अश्या प्रकारची खनिजांचे व क्षारांची कमतरता जनावरास पडू नये म्हणून मिनरल मिकश्चर द्यायलाच हवे. विशेषतः बंदिस्त शेळी पालनात तर गरजेचं आहेच.
5) मेंढ्याना 20 ppm पेक्षा जास्त जर तांबे हा घटक दिला तर त्याची toxicity (विषारी पणा) येते. शेळ्यांमध्ये देखील येते पण मेंढ्या जास्त सेन्सिटिव्ह असतात.
6) ऍग्रिमीन फोर्ट नावाच्या एका उत्पादनात 1 किलो पावडर मध्ये 1200 mg एवढं कॉपर म्हणजे तांबे असते असे दिले आहे. हि पावडर 25 ते 30 ग्रँम दररोज शेळीला देण्ययाची शिफारस आहे.
7) 1 किलोत(1000ग्राम) 1200 mgम्हणजे (1200/1000=1.2mg/gm) म्हणजे 1 ग्राम पॉवडर मध्ये 1.2 मिली ग्राम/mg कॉपर आहे.
8) दररोजचा डोस 25 ग्रॅम म्हणजे(25x1.2) 30 mg तर 30 ग्राम म्हणजे (30x1.2) 36mg कॉपर आपण शेळीला खाऊ घालणार.
9) जर 25 ग्राम पॉवडर 1 लिटर पाण्यात टाकली तर कॉपर चं 30ppm चं द्रावण तयार होईल आणि जर 30 ग्रॅम पॉवडर 1 लिटर पाण्यात टाकली तर 36 ppm चं कॉपर चं द्रावण तयार होईल. याचाच अर्थ असा कि या डोस प्रमाणे आपण शेळ्यांना त्यांच्या दररोजच्या 20 ppm च्या गरजेपेक्षा 10 ते 15 ppm ने कॉपर जास्त होईल.
10) अजून एका बाबीचा आपल्याला येथे विचार करणे आवश्यक आहे. 20 ppm कॉपर हि त्या शेळीची दररोजची गरज आहे. जी नैसर्गिक रित्या चार्यातून व खुरकातून भागवली जाते. म्हणजेच चार्यातून व खुरकातून काही तरी प्रमाणात कॉपर त्या शेळीला मिळणार आहे. समजा चार्यातून व खुरकातून त्या शेळीला 10ppm कॉपर मिळाले तर एकूण कॉपर 40 ते 46 ppm होईल.
11) मिनरल मिकश्चर खाऊ घातल्यानंतर शेळ्या करडे भुळकांडतात असा माझा अनुभव आहे. 40 ते 46 ppm जर कॉपर शेळीच्या शरीरात जाणार असेल तर त्याचे toxisity निर्माण होईल जिचे परिणाम हळू हळू दिसतील.(स्लो पॉइझनिंग सारखे)
12) हे जसे कॉपर/तांबे च्या बाबतीत आहे तसेच इतर मिनरल च्या बाबतीत देखील म्हणता येईल.
13) एरिया स्पेसिफिक मिनरल मिकश्चर नावाचा एक प्रकार असतो, ज्याच्यात असा प्रकार टाळण्याचा प्रयत्न केलेला असतो. शेळ्यांबाबतीत असे संशोधन कोठे झाल्याचे माझ्या माहितीत नाही.
14) जनावरांचे रक्त लघवी चारा व माती इत्यादींचे परीक्षण करून त्यात कोणती मिनरल कमी/जास्त आहेत त्याचा विचार करून एरिया स्पेसिफिक मिनरल मिकश्चर बनविले जाते. KVK बारामती येथे संकरित गाईंची असे मिनरल मिकश्चर बनविले आहे. परंतु अश्या स्वरूपाच्या उत्पादनास देखील खूप मर्यादा आहेत असे मला वाटते.
15) माझ्या मते एका शेळीला 10 ग्राम पेक्षा जास्त मिनरल मिकश्चर देण्याची आवश्यकता नाही.
16) वरील सर्व विवेचन हे केवळ विचारार्थ आहे, या माहितीचा प्रत्यक्ष उपयोग करायचा असल्यास तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा असे मी सूचित करतो.