शेळी पालनातील काही चुकीची गृहीतके:-

१) शेळी पालनासंदर्भात अनेक ठिकाणी पुस्तकामध्ये, प्रशिक्षणात किंवा मौखिक; अनेक प्रकारचे सल्ले दिलेले आपणास पहावयास मिळतात. त्यातील कित्तेक शास्त्राला धरून किंवा प्रत्यक्ष उपयोगीतेचा विचार करून दिले जातात कोणास ठाऊक? त्यातील कांही खालील प्रमाणे-

२) बंदिस्त शेळी पालनात गोचीड नियंत्रणासाठी देशी कोंबड्या पाळण्याचा सल्ला दिला जातो. वास्तविक गोचीड शेळीच्या अश्या ठिकाणी कार्यरत असतो जेथे एकतर कोंबडी पोहचू शकत नाही किंवा शेळी तिला प्रतिकार करते. अशा वेळेला शेळीच्या अंगावरील गोचीड नियंत्रण कितपत शक्य होते? दुसरी बाब म्हणजे जमिनीतील गोचीड व अंडी यांच्या नियंत्रणासाठी कोंबडीचा उपयोग कितपत होतो? कारण गोचिडच्या सर्व अवस्था या शेळीच्या शरीरावर वाढत असतात. जे काही जिवंत गोचीड जमिनिवर पडतात तेव्हढ्या गोचिडांचे मात्र नियंत्रण होते. नाहीतर कोंबडी इतर वेळेला गव्हाणीतील चारा नासवते, फायद्या पेक्षा तोटा जास्त.
३) जे रवंथ करणारे पाळीव प्राणी आहेत त्यांच्या खाद्याच्या बाबतीत एक सर्व साधारण सल्ला असा आहे कि त्यांच्या आहारआत 70 टक्के एकदल वर्गीय व 30 टक्के द्विदल वर्गीय चारा असावा. परंतु शेळीच्या बाबतीत हे प्रमाण काही योग्य वाटत नाही.
४) शेळी निकृष्ट प्रतीच्या खाद्याचे किंवा चाऱ्याचे रूपांतर मांसात करते. पिष्टमय पदार्थ खाऊन प्रथिनांची व स्निग्ध पदार्थांची निर्मिती करते. असे सांगितले जाते. वास्तविक शेळीला निकृष्ट चारा उदा. बाजरीचे सरमड, गव्हाचे काड, उसाचे वाढे, ज्वारीचा कडबा, शेतातील पीक कापणीनंतर उरलेला पाला पाचोळा इ. मानवत नाही. हा चारा खाऊ घातल्यास शेळी सुधारत नाही. शेळीला चांगला, शेलका, स्वच्छ, प्रथिने युक्त चारा द्यावा लागतो. तरच शेळी सशक्त होते.
५) व्यावसायिक कुकूटपालनासाठी गोठ्याची लांबी पूर्व पश्चिम ठेवली जाते. हाच कित्ता शेळी पालनात गिरवला जातो. वास्तविक कोंबडी व शेळी यांचे मध्ये जमीन अस्मानाचा फरक आहे. शेळीच्या गोठ्याची लांबी उत्तर दक्षिण ठेवणे मला योग्य वाटते. 
६) कोरडवाहू भागासाठी शेळी पालन म्हणजे वरदान आहे असं सांगितलं जातं. वस्तुतः जेथे पाण्याची बारमाही सोय आहे अश्या ठिकाणीच व्यावसायिक बंदिस्त शेळी पालन केल्याचं जास्त दिसून येत. शेळ्यांना हिरवा चारा आवश्यक आहे, त्यामुळे शेतीला पाणी आवश्यक आहे. आणि म्हणून जेथे चार माही किंवा आठ माही बागायत आहे त्या ठिकाणी बंदिस्त शेळी पालन करताना फार अडचणी येतात. 
७) विकतचा चारा घालून शेळी पालन कसे काय परवडते कोणास ठाऊक? सोशल मीडियावर हरी पत्ती 15 रु किलो, तयार मुरघास 5 रु किलो तूर सोयाबीन भुसा वगैरे वगैरे असे दर आहेत. एवढं महाग खाऊ घालून फक्त ब्रीडिंग वाले शेळी पालकांना परवडत असावं...!
८) हैड्रोपोनिक मका चारा म्हणजे शेळ्यांसाठी जणू काही आधुनिक विज्ञानाची देणगीच आहे असं भास व्हावा इतकं उच्च प्रतीचं मार्केटिंग करतात लोकं. आर्थिक दृष्ट्या किती परवडतं हा निकष महत्वाचा आहे.

--- बाळू मोटे, बारामती (9422512680)