गव्हाण

गव्हाण बनवताना खालील कि पॉईंट लक्षात घ्यावेत असे माझे मत आहे-

१) गव्हाणीत शेळी ग्रुमिंग करते ब्रावजींग नाही. तेंव्हा ग्रुमिंग चा विचार करून गव्हाण बनवावी, बरेच लोक ब्रावजींग ची बनवतात.
२) गव्हाण सलग असावी, तुकड्या तुकड्यात नको, स्वछता करायला व चारा टाकायला जास्त श्रम लागतात.
३) गव्हाणीचा पृष्ठभाग गुळगुळीत असावा.
४)दिवसातून किती वेळा चारा टाकणार याचा विचार करून तेवढ्या क्षमतेपेक्षा 20 टक्के जास्त क्षमतेची गव्हाण बनवावी म्हणजे शेळीने चारा उधळला तरी तो संदनार नाही.
५) गव्हाणीत लेंडी पडू नये, अशी रचना असावी. शक्यतो शेळी गव्हाणीला स्वतःचे अंग घासत तेंव्हा लेंड्या गव्हाणीत पडतात.
६) एका शेळीला रनिंग 2 फूट तरी किमान गव्हाण असावी. म्हणजे मारामारी वर नियंत्रण मिळवण्यास काही प्रमाणात मदत होते.
७) गव्हाण मजबूत असावी, शेळीचा धक्का लागून पलटी होऊ नये.
८) पत्रा वापरणार असाल तर gi वापरावा, झिंक कोटेड किंवा ms वापरू नये. किंवा कलर कोटेड वापरू नये.
९) सिमेंट ची बनवणार असाल तर ज्या बाजूने शेळी तोंड घालते त्या बाजूची भिंत हि 1 इंच असायला हवी, जे वीट बांधकामात शक्य नसते. किमान 3 इंच पर्यंतत ठेवता येईल का ते पहावे.
९) गव्हाणीला 1 इंच उत्तर फार 10 फुटास द्यावा म्हणजे पाणी बाहेर निघून जाईल.
10) जमिनीच्या उतारावर गव्हाणीचा उत्तर ठेवावा म्हणजे सर्व ठिकाणी समान उंची राहील
🙏
बाळू मोटे बारामती, 9422512680

२२ मार्च 2019

गेल्या वर्षी बहुतेक हेच दिवस होते, आमचा वाडा म्हणजे मेंढरं कोतुळ च्या पुढे एक छोट गाव आहे... पडाळणे.

तेथे 2 मेंढ्याना सर्प दंश झाले... आईने मला रात्री 11 वाजता फोन केला... त्या दोन्ही मेंढ्या एका शेतकर्याच्या गोठ्यात आईने ठेवल्या कारण त्यानि अंथरून धरले होते... जगतील अशी अशा नव्हती.... त्या जागी मी असतो तर मी त्या जगणार नाहीत असे म्हणून त्यांना जागीच सोडून निघून गेलो असतो.

आईने फोन केला... मला संगीतले कि मेंढ्याना असा असा त्रास होतोय, बहुतेक साप चावला असेल.... मी ऍट्रॉपीन इंजेक्शन टोचलाय.... आता काय करू....

तो पर्यंत आईने कधीही मेंढ्याना सालइन लावली नव्हती....
दुसऱ्या दिवशी आईने मेडिकल मधून फोन केला.मी फोन वरून औषधे व सलाईन सांगितली.... मेंढ्या पाशी गेल्यावर मी आईला फोन वरून सलाईन कशी लावायची हे सांगितले... आईने बरेच प्रय्तब करून सलाईन लावली, मी सांगितलेली औषधे सलाईन मधून सोडली...

3 दिवस ट्रीटमेंट केल्यानंतर त्या 2नही मेंढ्या उभ्या राहायला, चारा खाऊ लागल्या....

अश्या अशिक्षित (अडाणी नव्हे) माणसाना मी मानतो.. त्यांचा आदर करतो... त्यांना गुरुजन मानतो...

पण जे 4-5 वर्षापासूनऊन अर्ध बंदीअस्त... फिरस्ती शेळी पालन करतात... आणि स्वतःला लय अनुभवाची मिजाशी करून दुसर्यांना नावं ठेवतात... त्या लक्ष्मीकांत बेर्डे च्या अर्धवट रावांना माझा लांबूनच प्रणाम... तुमच्या ज्ञानाने.... माझे हात कधीही यशपर्यत पोहचू शकणार नाहीत.... याची मला जाणीव आहे...

लेंड्या झाडायला शिका

1999साली लोक माणसांचे जे डॉ आहेत, त्यांना मानत नसत...
देव देवस्की, अंगारे धुपारे, गंडे दोरे, देवरुषी वैगरे जिनसना मानायचे...

तेंव्हा जर कोणी सांगितले कि पेशंटला डॉक्टर कडे घेऊन चला....
तेंव्हाही अनुभवी लोकं अक्षर शहा वेड्यात काढायचे....
डॉक्टर ला काय कळतं असं म्हणायचे...
काळ किती बदलला....आज अडाणी माणूस, ज्यास पूर्वापार ज्ञानाचा मोठा अभिमान आहे तो... साधी सर्दी झाली तरी लागेसाच डोंक्टर कडे पाळतो.... सिफिक्झिम वर भागात नाही... मग स्वतःच सेफोडोक्झिम मागतो....

1995 साली.. देशी गाई कोणी बंदिस्त करत नव्हते... गुराखी गाया घेऊन कुरणात चारायला घेऊन जात असे.... तेंव्हा त्या लोकांचा किती दांडगा अनुभव होता... तो धंदा मोडायला नव्हता पाहिजे.... 4 पत्र्याचा गोठा बांधून त्यात 10 गाई म्हैशी ठेवणारे दुग्ध व्यवसाय करणारे.... त्यांचे साठी आहार शास्त्राचा अभ्यास करणारे ठार वेडे आहेत... पूर्वीच्या दंडग्या माणसांचा अनुभव ते विचारात घेत नाहीत... अरेरे... हि केविलवाणी बाब आहे....

धनगर मंडळी गावो गावी शेळ्या मेंढ्या घेऊन भटकंती करतात.... त्यांचा अनुभव बंदिस्त वाले विचारात घेत नाहीत... वाईट बाब आहे... आहार शास्त्र शिकून काय करायचंए... या लोकांचा किंवा अर्ध बंदिस्त वाल्यांचा अनुभव शिरसावंध मानला पाहिजे...
अविर्भाव खूप मोठा असतो... फिरस्ती किंवा अर्ध बंदिस्त वल्याना असे वाटते कि त्यांना शेळीच्या नाकाच्या शेंड्यापासून शेपूटच्या गोंड्या पर्यंत सगळे काही माहित आहे.. पण शास्त्र सांगणारं काही आपल्याला भाव देत नाहीत...
त्यांना वाटतं ते अनुभवांनी शेळीचं आहार शास्त्र जाणतात... पुस्तक वाचून कोठे ते शिकता येतं का..?
वास्तविक फिरस्ती व अर्ध वंदिस्त शेळ्यना त्यांचे स्वतःचे आहार शास्त्र माहित असते... मालकाला नाही... तिच्याकडे तेवढा चॉईस असतो... ती फिरसत्य मालकाला विचारत नाही कि हा चारा खाऊ कि तो चारा खाऊ.... ती तिच्या आहार शास्त्राप्रमाणे खात असते...

शेळीला बंदिस्त केल्यावरआर तिला तिचे उपजत आहार शास्त्र उपयोगात आणता येत नाही...
पण मालकाला वाटते कि मला शेळीचं सगळं कळतं... पुस्तक वाचायची गरज नाही....
ज्या ठिकाणी शेळीला चोरीस नाही... अश्या बंदिस्त वातावरणात शेळी स्वतःचे उपजत आहार शास्त्र कसे काय वापरू शकेल...?

अडाणी साधी माणसं... खूप तरबेज असतात... ती शेळीशी बोलू शकतात... आणि शेळीला सांगू शकतात... कि बाई... मी देईन तेच खा... मी लावीन तोच बोकड तुला योग्य आहे.. मी तुझं सगळं जाणतो... पण आता तुझ्या हाऊस मौज मी पुरवू शकत नाही...
पुस्तकी वल्याना हे जमणार नाही...
आम्हाला किचकट आहार शास्त्र नकोच...
माझ्याकडे 10 पिल्लं आहेत.. सनेर सर तुम्ही सांगा तुमचंया आहार शास्त्र प्रेमआने मी त्यांना काय खाऊ घालू... आणि मला 15 रु दर महिन्याला 5 किलो वजन वाढ कशी मिळेल... नाही मिळाली तर तुमचं आहार शास्त्र फेल आहे... तुम्हाला मेथी दाण्याचंइ तासिर माहित आहे का.... माहित नाही तर मग तुम्ही कसले तञ्.... तुम्हाला उसाची तासिर माहित आहे का... नाही... मग तुम्ही कसले तञ्... तुम्ही कानामागून  येऊन तञ् कसे होता... खरे तञ् तर आम्ही आहोत.... आम्ही गर्भपात रोकु शकतो.... गर्भपात होण्या अगोदर आम्हाला कळतं..
आम्ही तर शेळीशी थेट बोलू शकतो....
तज्ञानो लेंड्या झाडायला शिका... मग आम्हाला उपदेश करा..
- बाळू मोटे, बारामती...
9422512680.

रोल मोडेल

मी नोकरी सोडून शेती करायला लागलो, 2014 साली, तेंव्हा माझे चुलत मामा म, माझ्या आईला म्हणाले कि 'तुझ्या लेकाला माज आलाय, गप आपली नोकरी करायची सोडून हिकडं आलंय खोंड्या माळात'.

गेले 3 ते 4 वर्ष मी येथे संघर्ष करत आहे...माझ्याकडे माझा पारंपरिक व्यवसायातील, माझ्या वडवडिलांचा व माझा देखील प्रदीर्घ अनुभव आहे, तरीही मला बऱ्याच ठेचा खाव्या लागल्या....

आताशी कुठे बरे चालले आहे....
मी एवढं शिकून सावरून, शास्त्र वैगरे जाणत असून, हाताशी इंटरनेट, पुस्तके माहिती असून मला खूप संघर्ष करावा लागला...

हे एका बाजूला आहे...

माझ्या गावात अनेक मूल 10 वी नापास, 12 वि नापास वैगरे आहेत....आज त्यांच्याकडे ज्ञान नाही, व्यवसाय करण्याची अक्कल नाही, पैसा नाही... नवीन कोणता व्यवसाय करावा कसा करावा हे त्यांना माहित नाही...

तेंव्हा माझ्या त्या चुलत मामास मी सांगितले कि...
हा व्यवसाय मी नेटाने करणार आहे... मी यशस्वी झालो तर मी इथल्या तरुण मुलांसाठी रोल मॉडेल ठरेल....
मी अयशस्वी झालो तर मला कोठेही शिक्षणाच्या जोरावर 4 पैशाची नोकरी मिळवेन....

या तरुण पोरांना शास्त्र समजत नाही, म्हणूनच त्यांनी शिक्षण सोडलेलं असतं.... अश्या तरुण मुलांना.. शास्त्राची आवश्यकता नाही... त्यांना रोल मोडेल हवीत.. जे त्यांचा थेट अनुकरण करू शकतील...

आज माझे नातेवाईक जेंव्हा मेंढ्याना औषध खरेदी करायचे असते तेंव्हा ते मेडिकल मध्ये जाऊन मला फोन करतात, आणि मी संगील ती औषधे खरेदी करतात.

हा कसला बदल आहे...

हा बदल कसा शक्य झाला...

माझ्या परिचयाचे 3घे चौघे आहेत जे शेळी पालन सुरु करू इच्छितात... थोड्या फार प्रमाणात सुरु पण केले आहे... ते आज माझ्याकडे आशेने पाहतात.... पूर्वी ते कुचेष्टेने पाहत होते....

हा बदल कसा शक्य झाला...
माझ्याकडे क्षमता आहे... नवीन ज्ञान घेण्याची, शिकण्याची, प्रयोग करण्याची आणि महत्वाचं म्हणजे दुसऱ्याला शिकवण्याची, सांगण्याची...

मीच जर या क्षमतेचा उपयोग केला नाही... पारंपरिक ज्ञानाला कवटाळून बसलो.... तर मी (किंवा कोणीही) रोल मॉडेल बनु शकेल काय...?
हा माझा प्रशन आहे...

मी बंदूक घेऊन सीमेवर जाऊन लढू शकत नाही...

मी समाज सेवा कोणत्या प्रकारे करू शकतो...

ग्रामीण भागात अश्या नवीन तरुणास गरज आहे रोल मॉडेल ची....

हि रोल मॉडेल कशाचीही असू शकतात...

शेळी पालन.. दुघड व्यवाय, कुकुट पालन...
असे अनेक..

हिरोल मॉडेल काशी विकसित होतील...
ज्ञानाशिवाय विकासइट होतील काय....

कि केवळ पारंपरिक ज्ञानाचं आपल्याला यातून मार्ग दाखवू शकेल, तेवढाच एक आधारस्तंभ आहे का?

बाळू मोटे- बारामती- 9422512680

मला लाज वाटते...!

मला लाज वाटते...!

मी शेतकरी असल्याची...!

ज्यांना आपण अडाणी समजतो, जे समाजाच्या मुख्य प्रवाहापासून दूर आडरणात राहतात असे धनगर आपल्या पेक्षा जास्त प्रयोरिटी आपल्या व्यवसायाला देतात- हे पाहून मला लाज वाटते..!

जेंव्हा 2 शेतकरी एकत्र भेटतात तेंव्हा ते कधीच शेतीच्या गप्पा मारत नाहीत... त्यांच्या गप्पांचा मुख्य मुद्दा शेती असत नाही.

पण
जेंव्हा 2 धनगर बंधू भेटतात तेंव्हा त्यांचा पहिला प्रश्न असतो-
'कशी काय मेंढरं-शेर्ड बरी हायेत का?'

त्यांच्या चर्चेची प्रयोरिटी हा त्यांचा व्यवसाय असतो.

ज्यांना आपण अडाणी समजतो ती लोक व्यवसायाची चर्चा करतात, कुठे कसा चारा आहे, कुठे कोणता रोग आला, त्यावर कोणतं औषध पाजलं, कुणाची मेंढरं चांगली आहेत, कुणाची खराब आहेत... कोण कोणता गावात राहत, त्या गावाची बसक कशी आहे, रात काय आहे? पाण्याला देवणं आहे का???? किती तरी रोजच्या व्यवसायतले प्रश्न ते जाणून घेतात.

ते कधीच क्रिकेट विषयी गप्पा मारत नाही, भारत पाकिस्तान च्या गप्पा मारत नाही, शरद- मोदी च्या गप्पा मारत नाहीत...

व्यावसायिकता त्यांचेकडून शिकायला हवी...

मी शिकून शेतकरी झालो- शेतकऱ्यांचं प्रतिनिधित्व करतो... म्हणून मला लाज वाटते.

धनगर मंडळी भले शास्त्री चर्चा करत नसतील- पण त्यांची प्रयोरिटी, त्यांचा व्यवसाय असतो... शेतकऱ्यांचं अस का नाही...

बरेच जण सांगतात... शेळी पालन हा सोपा व्यवसाय आहे- तुम्ही हे dm cp tdn इनब्रीड आऊट ब्रिडींग वैगरे सांगून अवघड बनवत आहात...

शेती व शेती पूरक व्यवसाय यात जितक्या शास्त्रीय ज्ञानाची आवश्यकता आहे तितके शास्त्रीय ज्ञान मला नाही वाटत दुसऱ्या कोणत्या व्यवसायाला लागत असेल...

जितकं खोलवर ज्ञान घेऊ तितकं कमीच आहे...


[In reply to शेळी पालन चॅनेल]
मी जेंव्हा शेळी पालनास सुरवात केली तेंव्हा मला सर्वात जास्त लोक शेतकरी आणि सुशिक्षित भेटले ज्यांनी मला हा व्यवसाय बंद करून कुठे तरी नोकरी कारणयाचा सल्ला दिला...

पण मला बरेच अडाणी धनगर नातेवाईक भेटले ज्यांनी मला सांगितलं बाबा तू दीड वर्ष शेळ्या सांभाळल्या तर पुढं टिकशील, हयातनं निसर्गतशील.... या लोकांनी मला नोकरी करण्याचा सालया दिला नाही.... हि लोक म्हणलि- 50 करण्यापेक्षा पहिल्यांदा 10 च शेळ्या चांगलंया कर... मंग 50 कर....
मला मी हि अडाणी लोकच गुरू करून घेतली आहेत.... मला जेंव्हा अडचण येते तेंव्हाया मी पाहिलंयानद या लोकांनाचह विचारतो...

असा मी आसामी

शेळी पालनातील प्रचलित प्रवाहाच्या विरोधात माझी काही विचार पद्धती आहे--
हि सर्व विचार पद्धती मी स्वतःची उलट तपासणी करून घेऊन निर्माण झाली आहे, त्या साठी मला अनेक मनस्ताप व यातना सोसाव्या लागल्या आहेत, ज्याची त्रयस्थ व्यक्ती कल्पना करू शकत नाही. त्यातील महत्वाच्या बाबी खालील प्रमाणे-

१) सगळे सांगतात गोठा झाडून स्वछ ठेवावा, मी 15-20 दिवसातून एकदा झाडतो.
२) सगळे सांगतात इनब्रिडींग करू नका, मी सिस्टमटिक इनब्रिडींग करतो व त्यास प्राधान्य देतो.
३) सगळे सांगतात शेळीचंया प्रकारानुसार कप्पे करा- मी सर्व प्रकारच्या प्रौढ शेळ्या एकत्रइट ठेवतो.
४) सगळे सांगतात चारा व खुराक दिवसातून 2-4 वेळा विभागून द्यावंया- मी सर्व चारा व खुराक एकदाच देतो.
५) सर्वांची गव्हाण जमिनीपासून उंच असते, माझी जमिनी लगत आहे.
६) बहुतेकांचे गोठे पूर्व पश्चिम आहेत, माझा उत्तर दक्षिणन आहे.
७) सगळे सांगताट चाऱयात 4-5 प्रकारचा चारा ठेवा, मी 2च प्राकरचा ठेवत.
 ८) सगळे सांगतात कटिंग ला शेळी पालन पारवाडत नाही, मी फक्त कटिंग साथइच शेळी शेळी पालन करतो
९) सगळे सांगतात वजन वाढदिसथी क्रॉस ब्रीडींग करा, मी सिलेकटीव्ही ब्रिडींग करतो, व क्रॉस ब्रिडींग ला विरोधह करतो
१०) सगळे सांगतात ननियमइत लिव्हर टॉनिक व कॅल्सियआम टॉनिक पाजा, मी पाजत नाही व पाजू नका महानऊन सांगतो, mm द्यायला सांगतो व देतो
११) सगळे सांगतात शेळीला गाभान काळात जास्त खुराक दिला पाहिजे, मी देत नाही

अजून बऱ्याच बाबी आहेत ज्या मी प्रचलित पद्धतइन करत नाही...

त्या मुळे माझे विचार सहजाससहजी समोरच्यास पचनी पडत नाहीत.

मी कोणाच्याही अनुभवपेक्षा विज्ञानाश श्रेष्ठ मानतो. कितीही मोठा व्यक्तइ असेल तरी त्याचे अनुभव मी विज्ञाननाच्या पातळीवर घासून पुसून घेतो.
समाजाच्या प्रचलित पद्धती पक्षया आपण जर वेगळे वागत असू तर समाज त्यास वेगवेगळ्या विशेषणांनी नाव ठेवत असतो (त्यातलंइ प्रामुख- ते येडं हाय, त्याचया कुठं नदी लागत, लय अहंकारी हाय, त्याला दुसरं काय सांगतंय ते काळात नाही, त्यो दुसऱ्याच ऐकत नाही, चार बुक शिकला म्हंजी लय शहाणा झाला का, मोठ्या माणसाची त्याला किंमत नाही ई. ई.)

बेस्ट वजन

शेळीचे विल्यानंतर चे वजन व पिल्लाचे जन्मता वजन

[In reply to शेळी पालन चॅनेल]
या आलेखात शेलयांची विल्यानंतर ची वजणे व पिळळांची एकूण वजणे यांचा आलेख अकढला आहे. या वरुण हे दिसून येते की शेळीच्या वजनावर तिला होणार्‍या पिळळांचे वजन अवलंबून नाही.

कार्डांचे जन्मता वजन

[In reply to शेळी पालन चॅनेल]
या आलेखा मध्ये करडांचे जन्मता वजन त्यांच्या चडत्या क्रमाने लावले आहे. माझ्याकडे जे रेकॉर्ड आहे त्या नुसार आज पर्यंतच्या 71 वेतांची ही वाजणे आहेत. जन्मता ची वाजणे या आलेखात लाल रेषेने दाखविली आहेत. त्या नंतर त्याच करडांची बरोबर 3 महीने वयाची वजणे या आलेखात हिरव्या रेषेने दाखविली आहेत. या हिरव्या रेषेत एक काळी रेश जिला ट्रेंड लाइन म्हणतात ती काढली आहे.
या आलेखावरून असे म्हणता येईल की ज्या पिल्लांचे वजन जन्मता जास्त आहे त्या पिळळांची 3 महिन्याची वजणे देखील जास्त भारतात. या वरुण हे निश्चित समजावे की पिल्लू जन्मता जास्त वजनाचे झाल्यास ते पुढे जास्त वेगाने वजन वाढ घेऊन मोठे होईल.
पिल्लू जन्मता जास्त वजनाचे होऊन देखील काही वेळेस उपयोग होत नाही, जर त्यास पोटभर दूध नाही मिळाले तर त्याचे वजन वाढ चांगली होणार नाही, हे देखील या आलेखावरून दिसून येते.
किंबहुना आपण असे म्हणू शकतो की ज्या शेळ्या जन्मता वजन जास्त देतात त्यांना दूध देखील जास्त असते व याच्या उलटे असे म्हणता येईल की ज्या शेळयांच्या पिळळांची वजणे जन्मता कमी असतात त्यांना दूध देखील कमी असू शकते. याचाच अर्थ असा की जर कमी वजनाच्या करडात काम कारचे असेल तर पिळळांची संख्या जास्त हवी म्हणजे कटींग मार्केट मधून पुरेसे पैसे प्राप्त करता येतील.

शेळ्यांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण

भाग 1
1) गावरान स्थानिक शेळ्या, उस्मानाबादी, संगमनेरी इ शेळ्यांची अनुवांशिक वृद्धी घडवून आणणे हि महाराष्ट्रातल्या शेळी पालकांची नैतिक जबाबदारी आहे. हे काम कोणी परराज्यातील व्यक्ती करणार नाही.
2) रेकॉर्ड ठेवण्यासाथीं आपणास फार मोठी गुंतवणूक कार्याची नाहीये- एक पेन, एक वही, आणि एक वजन काटा एवढ्या बाबीवर आपण अनुवांशिक नोंदी ठेवून शेळ्यांची चांगला कळप बनवू शकतो. हे काम चिकाटीने, मेहनतीने वर्षानुवर्षे करत राहावे लागते.
3) या साठी आवश्यक माहिती/ज्ञान आपणास वेगवेगळ्या ठिकाणाहून सतत घ्यावे लागेल.
4) बाजारात जी उपलब्ध पुस्तके याहेत, नेट वर जी उपलब्ध माहिती आहे तिचा अभ्यास करावा लागेल.
5) मी बंदिस्त शेळी पालन करत असल्यापासून म्हणजे पाठीमागील 4 ते 5 वर्षापासून या विषयाचा अभ्यास करत आहे अजून पण अभ्यास चालूच आहे. मी जो अभ्यास केला तो या लेख मालेच्या माध्यमातून आपल्या समोर ठेवण्याचा माझा प्रयत्न आहे.
6) रेकॉर्ड ठेवणे त्या रेकॉर्ड चे विश्लेषण करणे व त्या विश्लेषणवरून आपल्या शेळ्यांचा कळप होमोजिनियास बनवणे अधिक उत्पादनक्षम बनवणे आवश्यक आहे. हे कसे करता येईल ते सांगण्याचा माझा प्रयत्न असणार आहे.
7) मी जी माहिती सांगणार ती तितकीशी शास्त्रीय नाही. मी माझ्या पाढातिने सांगनार आहे. त्या मुले या माहितीचा उपयोग आपण आपल्या जबाबदारीवर करणे हिताचे आहे. शास्त्रीय रित्या जर विश्लेषण करायला गेलो तर ते माझ्या व आपल्या डोक्यावरून जाण्याची शक्यता आहे. त्या मुले त्या भानगडीत मी पडणार नाही.
8) सर्वांनी या बाबतीत मला सहकार्य करावे अशी माझी आपणास विनंती आहे.

शेळ्यांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण
भाग 2

1) माझ्या मते शेळ्यांच्या रेकॉर्ड चे प्रमुख 3 प्रकार आहेत.
- जमा खर्च रेकॉर्ड
- वंशावळीचे रेकॉर्ड
- स्टोक रजिस्टर/ वस्तू रेकॉर्ड
2) जमा खर्चाच्या रेकॉर्ड संबंधी मी या आधी 6 भाग लिहून त्यावर प्रकाश टाकला आहे, किमान तसा प्रयत्न केला आहे. मणी मॅनेजर या ऍप मध्ये आपण आपल्याला हवी तशी कॅटेगरी करून जमा खर्चाचे रेकॉर्ड लिहू शकतो. या विषयी अधिक माहिती मी माझ्या टेलिग्राम चॅनेल वर जतन करून ठेवली आहे. ती खालील लिंक ला भेट देऊन वाचून घ्यावी.
3) जमा खर्चाचे रेकॉर्ड हे सर्वात महत्वाचे रेकॉर्ड आहे. त्या शिवाय शेळी पालन करणे म्हणजे खूप मोठी चूक होय.
4) वंशावळीचे रेकॉर्ड हे जमा खर्चाच्या रेकॉर्ड नंतर अत्यंत महत्वाचे रेकॉर्ड होय. जमा खर्चाच्या रेकॉर्ड चा केवळ आपल्याला फायदा होतो परंतु वंशावळीचे रेकॉर्ड चा नवीन शेळी पालकास/खरेदीदारास व स्वतःस फायदा होतो. या रेकॉर्ड वरून खरेदीदार आपल्याकडून अहिल्या खरेदी करायच्या किंवा नाही हे ठरवू शकेल. आपण देखील रेकॉर्ड च्या आधारे आपणास हव्या त्या किमतीस आपला माळ विकू शकू.
5) वंशावळीचे रेकॉर्ड च्या साह्याने आपण आपल्या शेळ्यांची अनुवांशिक सुधारणा घडवून अनु शकतो. त्या साठी हे रेकॉर्ड व्यवस्थित लिहिणे व त्याचे योग्य विश्लेषण करून निर्णय घेणे आवश्यक ठरते.
6) वंशावळीचे रेकॉर्ड/पीडिग्री रेकॉर्ड वेगवेगळ्या पद्धतीने लिहिले जाऊ शकते, किंबहुना त्याची हि शास्त्रीय पद्धत आहे. परंतु शास्त्रीय पद्धतीने हे रेकॉर्ड लिहिणे आपल्या सारख्या सर्वसमानय शेतकऱ्यास जमेलच असे नाही. म्हणून मी येथे मी ज्या पद्धतीने रेकॉर्ड लिहितो ते उदा म्हणून देणार आहे. माझी पद्धत हि काही पूर्णतः शास्त्रीय नाही, मी माझ्या होशोबाने या पद्धती विकसित केल्या आहेत. याच पद्धतीने आपण रेकॉर्ड लिहावे असा माझा आपणास आग्रह नाही. माझ्या रेकॉर्ड कडे केवळ उदाहरण म्हणून पहावे.
7) मी वंशावळीचे रेकॉर्ड चे प्रमुख 3 भाग केले आहेत-
* शेळ्यांची नोंद- यात शेळ्यांची वजने, लांबी, छातीचा घेर उंची,  bcs, इ माहिती घेतली आहे, या विषयी सविस्तर रेकॉर्ड चे फोटो टाकून लिहीन.
* करडांची नोंदवही- यात प्रामुख्याने करडांचा वजनाच्या नोंदी घेतल्या आहेत.
* विण्याची नोंद- या रेकॉर्ड मध्ये लागवड बोकड, लागवड तारीख, विण्याची किंवा गभडण्याची तारीख, वेळ, कइ बाबी घेतल्या आहेत.
8) वरील 3 हि रेकॉर्ड हे ms एक्सेल मध्ये सहजी भरता यावेत अशी त्यांची रचना केली आहे. रेकॉर्ड चे विश्लेषण करण्यासाठी ms एक्सेल अत्यंतत आवश्यक टूल आहे त्याचा उपयोग करून विश्लेसन कसे करता येईल हे दाखवण्याचा माझा प्रयत्न असेल.
9) स्टोक रेकॉर्ड मध्ये आपण औषध उपचाराच्या नोंदी, चाऱ्याच्या वजनाच्या नोंदी, चाऱ्याच्या प्रकारच्या नोंदी, औषधे खरेदी च्या नोंदी, मारतुकीच्या नोंदी, शेळ्यांची संख्या किती आहे त्याच्या नोंदी अशी इतर माहिती लिहून ठेऊ शकतो. या विषयी आपण वेगबेगल्या कामासाठी वेगवेगळे रजिस्टर करू शकतो जसे चाऱ्यासाठी वेगळे, औषधे व साहित्य साठी इ.
10) स्टोक रेकॉर्ड हे आपल्या वयक्तिक माहिती करिता गरजेचे असते.समजा आपण हे रेकॉर्ड नाही ठेवले तरी आपले फार नुकसान नाही पण रेकॉर्ड ठेवणे आपल्या हिताचे आहे.
-बाळू मोटे, बारामती (9422512680)
(https://t.me/balumote)

शेळयांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण
भाग 3

1) अंनुवंशिक सुधारणा करता यावी यासाठी आपल्याला शेलयांची योग्य निवड करता याला हवी. ही निवड योग्य पद्धतीने व्हावी, त्यास संख्या शास्त्राचा आधार असावा, एकाच कळपातील शेलयांची योग्य प्रकारे तुलना होऊन योग्य ती शेळी पुढील प्राजनांनासाठी निवडली जावी या साथी ज्या महत्वाच्या नोंदी अवशक आहेत त्यांचा आपण येथे प्रामुख्याने विचार करणार आहोत.   माझ्या नोंदवहीतील बाकीच्या ज्या नोंदी आहेत त्या प्रत्यक्ष शेलयांची निवड करण्याकमी उपयोगास येत नाहीत परंतु एखाद्या शेळीचे गुणवगुणचे संपूर्ण चित्र डोळ्यासमोर उभे करण्याकमी त्या नोंदी कामी येतात.
2) बरेचदा असे होण्याची शक्यता असते की शेळी प्रत्यक्षात चांगलं उत्पादन देत असते परंतु रेकॉर्ड नुसार ती शेळी थोडी कमी प्रतीची वाटते. अशा वेळी बाकीच्या ज्या नोंदी असतात त्यावरुण आपणास त्या शेळीचा आणखी माहिती मिळू शकते व ती शेळी चांगली की वाईट हे ठरवणे आणखी सोपे जाते.
3) सुरवातीला मी माझे शेलयांची नोंद हे रजिस्टर येथे देत आहे. त्याचा फोटो येथे आपलोड करत आहे. हे माझे चालू व खरे रजिस्टर आहे. बरेचदा नोंदी ह्या पर्सनल असतात व ते एक व्यावसायिक गुपित असते, ते आशे जगजाहीर कोणी दाखवत नाही.
4) स्थानिक शेळयांच्या निवडी करिता आपल्याला लागेल ते प्रयत्न करण्याचा माझा नेहमीच आग्रह आहे, त्या आग्रहाखातर मी माझे ओरिजनल रेकॉर्ड त्याचे फोटो व त्याचे विश्लेषण आपल्यासमोर ठेवणार आहे.
5) माझे रेकॉर्ड हे अंतिम आहे, आपण असेच केले पाहिजे असा माझा अजिबात हट्ट नाही. माझे रेकॉर्ड व विश्लेषण हे केवळ उदाहरण म्हणून आपण समजून घ्यावे. आपण आपली पद्धतीने रेकॉर्ड ठेवून आपल्याला हव्या त्या पद्धतीने त्याचे विश्लेषण करावे.
6) प्रत्यक्ष रेकॉर्ड कडे जाण्यापूर्वी काही बाबी आपण येथे समजून घेऊयात-
@ वजन- वजन घेण्यासाठी माझ्याकडे 100 किलो च वजन काटा आहे त्यामुळे त्यात 200-250ग्राम ची वाजणे दिसत नाहीत. मी वजन घेताना नेहमी शेळी, बोकड किंवा करडू हे उपाशी पोटी किंवा अनुशा पोटी असताना म्हणजेच सकाळच्या वेळी वजन घेतो. जेणेकरून वाजणे खरी खुरी येतील व त्यात कोणती तफावत येणार नाही. उदा एक वजन सकाळी घेतले आणि त्याच शेळीचे वजन दुसर्‍या दिवशी संध्याकाळी घेतले तर किमान 5-6 किलोचा फरक पडेल, म्हणजेच एका दिवसात 5-6 किलो वजन वाढल्याचे रेकॉर्ड वर दिसेल.एका वेतात शेळीची वाजणे 2 वेळेला घेतो. पहिले वजन शेळी विल्यानंतर दुसर्‍या दिवशी सकाळी घेतो. जन्म झालेल्या नवीन करडचे वजन देखील दुसर्‍या दिवशी घेतो. त्यानंतर दुसरे वजन करडू 3 महिन्याचे झाल्यावर घेतो किंवा शेळी पुन्हा बोकडकडून लागल्यानंतर घेतो. या मुले हे वाजणांची तुलना करणे सोपे जाते. पिळळांची वाजणे ही 0 महीने,3,6,9 अश्या 3-3 महिन्याच्या फरकाने वाजणे घेतो. आता यात सगळ्या शेळ्या एकाच दिवशी वेट देत नाहीत, असे असले तरी 3 महिन्याची वाजणे त्या सर्व करडांची एकाच दिवशी घेतो जी सर्व साधारण 3 महिन्याची झालेली असतात.
@ आकारमान- शेळीची लंबी, छातीचा घेर व ऊंची ही शेळी लागवड होत असताना जे वजन घेतो तेंव्हा ही मापे घेतो. त्या वेळी शेळीच्या अंगावर चरबी नसते व मापे बरोबर येतेत. लंबी मोजताना वाशिण्ड ते पाठीवरचा चौक असे माप घेतो, जे सोईस्कर आहे व चूक होत नाही. करडांची अशी मापे घेत नाही फाकत मोठ्या शेलयांची व बोकडची घेतो.
-बाळू मोटे (9422512680)

शेळयांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण
भाग 4
1) या नोंदवाहित मी प्रौढ शेळी व बोकड यांची जितकी शक्य होईल तितकी माहिती नोंद करून ठेवण्याचा प्रयत्न करत आहे. यातील काही माहिती आपल्याला शेळयांच्या निवडी मध्ये प्रत्यक्ष उपयोगात येणारी आहे तर काही माहिती ही आपल्याला त्या शेळीचे इतर गुण अवगुण दाखवणारी आहे.
2) या नोंदवाहित तारीख, शेलयांची वजणे, वर्णन, अकरमानाची मापे, ई माहिती ही आपणास प्रत्यक्षात उपयोगात अन्नाची आहे. तर bcs/चरबी प्रमाण, आजार, शारीरिक ठेवण, स्वभाव, चारा खाणे, दूध, विकृती, करडे संगोपन, प्रसूती ही माहिती काही ठोकताळे वापरुन अंदाजाने नोंद कराची आहे. या महितीचा उपयोग आपणास शेळी निवडीमध्ये अप्रत्यक्ष रित्या होत असतो.
3) चित्र 1 व 2 मध्ये मी माझ्या शेळयांच्या नोंदवहीचे फोटो दिले आहेत. यात शेळयांच्या नोंदी ह्या एकाखाली एक या पद्धतीने घेतल्या आहेत. त्यामुळे ते ms एक्सेल मध्ये भरणे सोपे जाते व त्याचे तेथे विश्लेषण करणे सोपे जाते. चित्र 3 व 4 मध्ये मी या नोंद वहीत जे सांकेतांक वापरतो त्या विषयी माहिती आहे. ते सांकेतांक पाहून त्यांचा क्रमांक फक्त प्रत्यक्ष नोंद वहीत लिहिल्याने जागा कमी लागते व सुटसुटीत वाटते.
4) या वहीत शेळीची नोंद तेंव्हा घेतली जाते जेंव्हा तिच्या जीवनात विशेष बाब घडते. उदा ती लागवड झाली, वेली, आजारी पडली, गाभडली, विक्री केली किंवा मृत्यू झाल्यास शेळीची नोंद घेतली जाते. या वहीत शेळीची गुंवैशिष्ट्ये जसे की शेळीचा स्वभाव कसा आहे, ती चारा पुरेसा खाते का की नखरे करते, तीच दूध पुरेसं आहे का, ती करडे चांगली सांभाळते का ई बाबींची नोंद काही निकष ठरवून ढोबळ मनाने घेतली जाते. या नोंदी आवश्यक आहेतच असा माझा आग्रह नाही.
5) तारीख या स्तंभात आपणास ज्या दिवशी आपण नोंद घेतो किंवा प्रत्यक्ष मोज माप घेतो ती तारीख लिहायची आहे. या तारखांची आपणास वजाबाकी करता येते व विशिष्ट बाबीस किती दिवस झाले ते यावरून कळते.
6) शेळी क्रमांक- यात शेळीचा क्रमांक लिहावा. जितक्या वेळा आपण त्या शेळीची नोंद घेऊ तितक्या वेळा हा क्रमांक त्या दिवशीच्या तारखेसमोर लिहावा. या क्रमांकावरून आपणास ms एक्सेल मध्ये एका विशिष्ट शेळीचा संपूर्ण डाटा सॉर्ट करता येतो/ वेगळा काढता येतो.
7) चरबी प्रमाण व वर्णन- या स्तंभात शेळीचे वर्णन लिहावे. एमएस एक्सेल मध्ये याचे 2 स्तंब केले आहेत, वहीत जागे अभावी एकाच स्तंभात लिहिले आहे. चरबी प्रमाण म्हणजे bcs होय. मी येथे बीसीएस 3 प्रकारचे मानले आहेत, प्रत्यक्षात बीसीएस 5 टप्प्यात मानला गेला आहे. पण प्रत्यक्षात एवढा छोटा फरक करणे शक्य होत नाही. चरबी प्रमाण 1 याचा अर्थ शेळीच्या कमरेवर आजिबात मांस नाही, 2 चा अर्थ माध्यम स्वरूपाची ताब्यात होय आणि 3 चा अर्थ शेळीची तब्यात चांगली असून कमरेची हाडे हातास लागत नाहीत.
8) वजन- शेळीचे त्या दिवशीचे प्रत्यक्ष वजन येथे लिहावे.
9) LHG- L म्हणजे शेळीची सेंटीमीटर मध्ये लांबी, H म्हणजे शेळीची जमीनिपासुंची ऊंची, G म्हणजे शेळीच्या छातीचा घेर होय. मी येथे लांबी पुढील पायापासून मागील पायापर्यंतची मंक्यावरील लांबी मोजतो, जी मोजणे सोपे असते, चूक होत नाही. पण हे शास्त्रीय नाही. शास्त्रीय रित्या लांबी मोजायची झाल्यास ती नाकापासून ते शेपटीपर्यंत मोजली जाते.
10) आजार- येते शेळी किती प्रमाणात आजारी पडली ते संकेतांकडवरे लिहायचे आहे. 1 म्हणजे साधा आजार ज्यात शेळी लवकर बारी होते, 2 म्हणजे माध्यम आजार ज्यात शेळीस बरे होण्यास बर्‍यापैकी दिवस जातात, आणि 3 म्हणजे शेळी खांगून जाते लवकर बारी होत नाही, किंवा असा मोठा आजार ज्यात शेळी खूप सीरियस होते. येथे आपणास आजारचे नाव गाव लिहायचे नाही किंवा कोणती ट्रीटमेंट केली तेही लिहायचेनही
11) शारीरिक ठेवण- 1 हा सांकेतांक सांगतो की शेळी कृश शरीर यष्टीची आहे, 2 प्रमाणे शेळी माध्यम प्रकारची आहे व 3 प्रमाणे शेळी चांगली धष्ट पुष्ट आहे.
12) स्वभाव- शेळी पालकास शेळीचा स्वभाव कसं वाटतो ते लिहायचे आहे. 0 म्हणजे वाईट स्वभावाची, 1 म्हणजे माध्यम प्रकारची व 2 म्हणजे चांगल्या स्वभावाची. स्वभाव या प्रकारात शेळी शांत आहे की फार उपाडव्यापी आहे, ती चारा खाताना नासधूस करते का, इतर शेळ्याना कारण नसताना मरते का अश्या बाबींचा विचार करायचा आहे.
13) वेट प्रकार- 1 म्हणजे एक पिल्लं झाले, 2 म्हणजे 2 पिल्ले मिळाली, 3 म्हणजे 3 पिल्ले झाली, 4 म्हणजे 4 पिल्ले झाली.
14) चारा खाणे- 1 म्हणजे कमी प्रमान्त चारा खने, म्हणजे चांगला चारा देऊन सुधा ती शेळी इतराप्रमाणे चारा खत नाही, 2 म्हणजे चोखंदळपणा, म्हणजे चांगला तेवढाच चारा खाणार, खराब चारा अजिबात खाणार नाही, उपाशी राहणार, 3 म्हणजे वाढाळपना, म्हणजे जो चारा दिला तो न खाता दुसरी कडे जाऊन चारा खने दुसर्‍याच्या शेतात जाऊन, लपून छापून चारा खाणे.
15) दूध- 0 म्हणजे शेळी वेली पण दूध अजिबात आले नाही.1 म्हणजे दूध आले पण करडणा पुरले नाही, करडे अर्धपोटी राहिली, 2 म्हणजे माध्यम दूध म्हणजे जेमतेम करडांचे भागले, 3 म्हणजे भरपूर दूध म्हणजे करडे पीवून दूध शिल्लक राहते.
16) विकृती- मी विरकूतींची यादी जोडली आहे ती पहावी चित्र पहावे. त्याचा क्रमांक येथे लिहायचा आहे.
17) करडे संगोपन- 1 म्हणजे शेळी करदास अत्यंत प्रेमाने, मायेने सांभाळते त्याला जीव लावते, 2 म्हणजे स्वतचे करडू अजिबात जवळ घेत नाही, टाकून देते. 3 म्हणजे करडू सांभाळते पण व्यवस्थित नाही, उदा करडे पिण्यास सोडली असतं ओरडत नाही, करडकडे जात नाही, मालकास करडू शेळीजवळ नेऊन द्यावे लागते. किंवा धरून पाजावे लागते.
18) माज उलटणे – माज उलटला की 1 आकडा लिहायचा, एक्सेल मध्ये अश्या 1 आकड्यांची बेरीज करायची, म्हणजे किती वेळा ती माज उलटला यावरून ती इतरांपेक्षा चांगली की वाईट हे ठरवते एथे.
19) गाभडणे- वरील प्रमाणे.
20) प्रसूती- 1 म्हणजे साधी सरल, काही अडचण आली नाही अशी, किरकोळ मदत करावी लागली अशी, 2 म्हणजे जरा जास्त त्रास झाला प्रसूतीमध्ये, काही इंजेक्शन द्यावी लागली, नेहमी पेक्षा खूप जास्त वेळ लागला, करडू अडून बसले, एक करडू सकाळी झाले आणि एक दुपरी झाले वाईगरे. 3 म्हणजे बाळंत होताना किंवा अत्यंत त्रासदायक बाळंतपान झाल्यानंतर शेळीचा मृत्यू झाला.
20) करडे वजन गुण- येथे मी अजून काही ठरवले नाही. पण डोक्यात असे आहे की 3 महिन्यात त्या शेळीची त्या वेटातील करडांची जी वाजणे होतात त्या वरुण ती सरासरी पेक्षा कमी मिळाली, सरासरी एवढी मिळाली की सरासरी पेक्षा जास्त मिळाली हे लिहायचे आहे.
21) मरतुक- शेळीचा मृत्यू झाल्यास नोंद करणे
22) विक्री- शेळीची विक्री केल्यास नोंद
23) इतर- वरील मुद्द्यावयतिरिक्त इतर काही माहिती येथे नोंद करता येईल.
24) वरील प्रमाणे नोंदी ठेवून त्याचे एमएस एक्सेल मध्ये माहिती काशी भरली जाते व त्याचे विश्लेषण कसे करता येते या सबंधि मी स्वतंत्र विडिओ बनविणार आहे.
-बाळू मोटे , बारामती, (9422512680)

balu mote:
शेळयांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण
भाग 5

1)  विण्याची नोंदवही नावाची दुसरी महत्वाची नोंदवही विषयी आज आपण या भागात माहिती घेऊयात. या नोंदवहीत पुढील बाबींचा मी समावेश केला आहे.
2) शेळी क्रमांक: येथे शेळीचा क्रमांक किंवा टॅग क्रमांक नोंद करावयाचा आहे.
3) संकर तारीख: यात ज्या दिवशी शेळीला बोकड लागतो ती तारीख नोंद कारवाईची आहे. काही वेळेस बोकड रात्रीच्या वेळी शेळीस लागतो, ते आपणास माहीत होत नाही. त्यामुळे त्या शेळीची नोंद व ती तारीख येथे घेता येत नाही. नि नंतर घेतली तरी चालते. संकर तारीख ही प्रत्यक्ष विश्लेशांनामध्ये वापरण्यची बाब नाही. त्या पेक्षा 2 वेटातील अंतर काढले म्हणजे झाले. वेतच्या तारखा अगदी फिक्स असतात.
4) बोकड क्रमांक: येथे जो बोकड त्या शेळीला दाखवला त्याचा क्रमांक लिहायचा आहे.
5) विण्याची किंवा गाभडण्याची तारीख: यात शेळी ज्या दिवशी वेते ती तारीख किंवा ज्या दिवशी गाभडते ती तारीख नोंद कराची आहे.
6) शेवटच्या वेतपसून उलटण्याची संख्या: यात शेळीस बोकड किती वेळा दाखवा लागला व ती किती वेळा उलटली याची संख्या नोंदवायची आहे. या महितीचा देखील प्रत्यक्ष विश्लेषणात फार उपयोग नाही. परंतु ही माहिती अवशक असते.
7) शेळी विण्याची वेळ : यात मी शेळी किती वाजता विली त्या वेलेची नोंद करत असतो.
8) कास केली तारीख: शेळी विणयागोदर कास करते, ती किती दिवस अगोदर कास करते या वर तिला किती दूध मिळते हे अवलंबून आहे अस माझ निरीक्षण आहे. कास करण्याची निश्चित अशी तारीख सांगता येत नाही. परंतु ज्या दिवशी आपल्याला वाटेल की आज शेळीची कास नेहमी पेक्षा मोठी दिसते त्या दिवशीची तारीख मी नोंद करत असतो. या महितीचा देखील आपणास प्रत्यक्ष विश्लेषणात फार उपयोग नाही.
9) आटली तारीख: यात ज्या दिवशी शेळी दूध देण्याची बंद करते ती तारीख मी येथे नोंद करत असतो. ही तारीख देखील निश्चित अशी नसते. साधारण शेळी अतिशय कमी दूध देते किंवा खारट दूध देते त्या दिवसाची किंवा शेवटच्या 5-6 दिवसातील एखादी तारीख अंदाजाने येथे नोंद करवायची आहे.
- बाळू मोटे, बारामती ( 9422512680)

balu mote:
शेळयांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण
भाग 6

1) एखाद्या शेळी पालकाचा बिसनेस कसा चाललाय हे जर पहायचे असेल तर त्या शेळी पालकच्या करडांच्या नोंदी पाहणे जास्त श्रेयस्कर ठरेल. या पोस्ट द्वारे मी करडांच्या नोंद वहीबाबत लिहिणार आहे. या नोंदी माझ्या वायक्तिक कामासाठी आहेत. त्या आपणसमोर मी उदाहरण म्हणून ठेवत आहे. या नोंदी ठेवण्याच्या पद्धतीचा आपणास काही फायदा होत असेल तर मला त्यात आनंद आहे, पीएन जर आपणास त्या उपयुक्त वाटत नसतील तर एक उदाहरण म्हणून केवळ त्या कडे पहावे. या नोंदींच्या उपयुक्तटेविषयी च्या आपल्या सूचना मला नक्कीच मार्गदर्शक ठरतील.
2) मझी ही नोंद वही समजायला थोडी किचकट वाटेल कारण ती एमएस एक्सेल मध्ये काशी भरता येईल हा उद्देश डोळ्यासमोर ठेवून मी तिची रचना केली आहे. प्रत्यक्ष एमएस एक्सेल मध्ये कॉलम ची संख्या जास्त आहे, नोंद वहीत मात्र काही ठिकाणी 2 कॉलम ची माहिती एकाच कॉलम मध्ये लिहिली आहे. वहीत तेवढी जागा नसल्याने ही सोय करावी लागली. तसे पहिले टीआर अशी एकत्र माहिती लिहिण्याची काही अवशकता नाही. या नोंद वहीचे कॉलम चे हेडिंग खलील प्रमाणे आहेत.
3) शेळी क्रमांक:- ज्या शेळीला पिल्ले झालेत त्या शेळीचा क्रमांक किंवा टॅग नंबर येथे लिहायचा आहे.
4) जन्म प्रकार/नर/मादी/जुळे/तिळे:- या कॉलम मध्ये दोन प्रकारची माहिती एकत्र संकलित करण्याचा प्रयत्न केला आहे. एमएस एकसले मध्ये मात्र ही दोन्ही प्रकारची माहिती वेगवेगळी मंडली आहे. जन्म प्रकर याचा अर्थ त्या शेळीस त्या वेतात जुळी पिल्ले झाली की तिळी झाली की एकच करडू झाले ही माहिती होय. ती पिल्ले नर किंवा मादी आहेत ही माहिती याच कॉलम मध्ये लिहावायची आहे. हा कॉलम अत्यंत महत्वाचा आहे. या कॉलम वरुण आपणास कल्पातील शेलयांची जुळे देण्याची टक्केवारी काढता येते. एकूण किती नर व मादी करडे मिळाली हे काढता येते.
5) संकर तारीख/ बोकड क्रमांक:- या कॉलम मध्ये 2 प्रकारची माहिती संकलित कराची आहे. ज्या दिवशी शेळीस बोकड दाखवला जातो ती तारीख म्हणजे लागवड तारीख व त्या बोकडचा क्रमांक किंवा टॅग नबर येथे नोंद कारवाईचा आहे.
6) वर्णन:- या मध्ये जन्मलेल्या पिल्लाचे वर्णन लिहायचे आहे. त्याचा रंग, कान इ विषयी माहिती लिहावायची आहे.
7) वजन व तारीख:- या रकण्यात पुन्हा 4 उप रकाने किंवा कॉलम केले आहेत. प्रत्येक कॉलम मध्ये करडचे वजन व वजन घेतलेली तारीख नोंद कारवाईची आहे. साधारणत: पिल्लाची वाजणे दर 3 महिन्यांनी घेणे सोईस्कर व गरजेचे असते. ही माहिती अत्यंत उपयुक्त असून आपणास कल्पातील शेलयांची पिल्लांची जन्मता ची वजणे, 3,6 व 9 महीने वयाची असतानाची वजणे एकत्रित पाहाला मिळतील. या वरुण ती पिल्ले दारारोज किती ग्राम वजन वाढ देतात हे काढता येते. कोणत्या शेळीची पिल्ले जास्त वजन वाढ देतात हे काढून त्यांची इतर शेळयांच्या पीललनशी तुलना करता येते.
8) 9 वा महिना L H G:- यात 9 व्या महिन्यात करडू वयात येते असे गृहीत धरले आहे, तेंव्हा त्यास मुख्य काळपट सोडायचे असे गृहीत धरले आहे. या वेळेस पिल्लाची लंबी, ऊंची व छातीचा घेर किती आहे याची मोजमाप सेंटीमीटर मध्ये या कॉलम मध्ये नोंद करवायचे आहे.
9) आजारपण क्रमांक:- पिल्लू 9 महीने वयापर्यंत होत असताना त्यास कोण कोणते आजार झाले याचे संकेतांक येथे नोंद केल्यास आपणास ते पिल्लू पैदाशी साथी ठेवावे किंवा नाही हे ठरवणे सोपे होईल.
10) विक्री तारीख व किमत:- या कॉलम मध्ये आपणास पिल्लू विकले असल्यास त्याची किमत व विक्री तारीख नोंद करून ठेवायची आहे. या वरुण त्या शेळीने आपणास किती वर्षात किती पिल्ले दिली व त्यांचे किती पैसे मिळाले हे काढता येईल.
11) खरेदीडर पैदास व तारीख:- आपले पिल्लू कोणी पळवयास नेले असल्यास किंवा आपण स्वता पाळावयास ठेवले असल्यास त्या सबंधि नोंद व तारीख येथे नोंद कारवाईची आहे.
12) मरतुकीचे कारण व तारीख:- या कॉलम मध्ये ते पिल्लू मेले असल्यास त्याचे कारण व तारीख लिहयाची आहे.
13) जन्मता सुधरुडता :- शेळी विल्यानंतर पिल्लू एका तासात उठून उभे राहिले तर ते चांगले. असे असेल तर या कॉलम मध्ये M (Mature) हे संकेत अक्षर तर ते एक तासाच्या आत उभे नाही राहिले तर I (immature) हे संकेत अक्षर येथे मी नोंद करत असतो. जी शेळी सुधरुड पिल्ले देत नाही तिला या नोंदीवरून कल्पातून काढून टाकणे सोयीचे जाते.
14) पैदास गुण:- या विषयी मी अजून नीटसे काही ठरवले नाही. पण शेळी किती चांगली आहे व करडे किती चांगली मिळाली या वरुण आपण स्वता येथे त्यांची तुलना करून नोंद घायची असे माझ्या डोक्यात आहे.
15) मेल डोमिनान्स:- ही नोंद तशी काही शास्त्रीय नाही. आपण जो लागवडीचा बोकड वापरतो त्याचे किती गुण त्या पीआयएललामध्ये उतरले आहेत याचा एक अंदाज बांधून तशी टक्केवारी येथे मी नोंद करत असतो. शास्त्रीय विश्लेषणात या नोंदीचा मी उपयोग करत नाही. केवळ माहिती म्हणू आपणास ही  नोंद निश्चित उपयोगी ठरते.

16) टाकून दिले/ वरधावणे:- शेळी विल्ल्यानंतर किंवा त्यानंतर काही दिवसणे शेळी पिल्लास स्वतहून पाजत नाही त्यास आमच्याकडे पिल्लू टाकून देणे असे म्हणतात. जर शेळीने असे पिल्लू टाकून दिले असल्यास या कॉलम मध्ये T हे संकेत अक्षर नोंदवायचे आहे. एखाद्या शेळीस दूध कमी असते, किंवा तिला दूध येत नाही किंवा त्या पिल्लाचे पोट भारत नसेल तर आसे पिल्लू दुसर्‍या शेळीस पाजावे लागते किंवा यास बाटलीने दूध पाजावे लागते त्यास आम्ही (धंनगरी भाषेत) वरधावणे करणे असे म्हणतो. जर पिल्लू असे वरधावणे केले असेल तर मी V हे संकेत अक्षर या कॉलम मध्ये नोंदवित असतो. या वरुण त्या शेळीचे दुसर्‍या शेळीशी खरे खुरे तुलना करता येते. उदा एक शेळी जर पिल्लू टाकून देते परंतु पिल्लांना दुसरे व तिचे दूध पाजल्यानने पिल्लू धास्त पुष्ट झाले तर त्या पिल्लाचे दुसर्‍या शेळीच्या पीआयएललाशी तुलना करणे योग्य होणार नाही.
17) चरबी प्रमाण किंवा BCS:- यात पिल्ले विक्री करते वेळी किंवा 9 महिन्यांनंतर पिल्लू मुख्य काळपट सोडते वेळी पीआयएललाचा जो BCS स्कोर असतो तो येथे नोंद कारवाईचा आहे.
18) इतर:- यात वरील बाबी सोडून इतर माहिती नोंद करता येईल. पैदाशीचे पिल्लू जर मुख्य काळात सोडले तर त्यास तेथे जो क्रमांक मिळेल किंवा जो टॅग मिळेल तो क्रमांक येथे नोंद कारवाईचा आहे.
-बाळू मोटे, बारामती (9422512680).

२ वेतातील अंतर

[In reply to शेळी पालन चॅनेल]
नमस्कार,
माझ्या सर्व शेलयांची मिळून माला आत्तापर्यंत 71 वेते मिळाली आहेत. या पैकी काही शेळ्याना फक्त एकाच वेत मिळाले तर काही शेलयांची 5 वेते मिळाली. या सर्वांचा अभयास केल्यास व त्यांची सरासरी काढल्यास आपणास या टकट्यात दाखवल्याप्रमाणे निष्कर्ष मिळलतील. सर्व शेलयांचा विचार केल्यास त्यांच्या दोन वेटातील अंतर हे 9 महीने येत असल्याचे दिसते. 9 महीने हे काही वाईट अंतर नाही. पण आपल्याला 8 महीने आस सरासरी 2 वेटातील अंतर येणे अपेक्षित आहे.  या साथी शेलयांची निवड करणे अत्यंत महत्वाचे आहे. वरील टकट्यात आपण हे लक्षात घेतले पाहिजे की 8 व 8 महीने पेक्षा कमी अंतर असलेले वेतांची संख्या ही 10 शेलयांची मिळून 32 येते. याचा अर्थ असा की 71 वेतनपैकी 32 वेते ही 8 व 8 पेक्षा कमी अंतर असलेली आहेत. 9 महीने अंतर असलेली 2 शेलयांची 6 वेते आहेत तर 11 ते 14 महीने अंतर असलेल्या 6 शेलयांची 18 वेते आहेत.याचा अर्थ असा 18+6 म्हणजे 71 पैकी 24 वेते ही 9 व 9 पेक्षा जास्त अंतर असलेली आहेत. म्हणजे 24+32 बरोबर एकूण 56 वेते ही 18 शेलयांची  झाली, उरलेली 15 वेते ही अशा शेलयांची आहेत ज्यांना आतापर्यंत 1 च वेत झाले आहे.

सांगायच तात्पर्य आस की ज्या शेळ्याना दोन वेटातील अंतर जास्त लागते अश्या शेळ्या माला कल्पातून या पुढे काढाव्या लागतील. त्या बरोबरच माला हे पहावे लागेल की दोन वेटातील अंतर व व त्या वेतात मिळणरे एकूण मांस उत्पादन हे कोणत्या शेलयांचे जास्त मिळते. या वरुण माला शेलयांची निवड करता येईल.
आपण देखील अशा प्रकारे विश्लेषण करावे , येणारे निष्कर्ष आपल्या चॅनेल व्हीआर पोस्ट करण्यासाठी माझ्याकडे 9422512680 या क्रमांकावर पाठवावेत. धन्यवाद.

शेळी विण्याची वेळ

[In reply to शेळी पालन चॅनेल]
नमस्कार, मी 2015 मध्ये बंदिस्त शेळी पालन व्यवसाय सुरू केला होता. यामध्ये आतापर्यंत मला 71 वेते मिळाले आहेत. जेव्हा शेळी वेते तेव्हा त्याची वेळ मी लिहून ठेवत असतो. या टायमिंगचा मी आज एक आलेख काढलेला आहे .  या आलेख  मध्ये आपल्याला असे दिसेल जर आपण दिवसाचे चार भाग केले म्हणजे रात्रीच्या बारा पासून सकाळच्या सात वाजेपर्यंत पहिला भाग, सकाळच्या सात वाजल्यापासून दुपारी बारा वाजेपर्यंत  दुसरा दुसरा भाग आणि दुपारी 12 नंतर संध्याकाळी सहापर्यंत तिसरा आणि शेवटचा प्रहार अशी चार भाग केले या चार भागांमध्ये त्यांचा आलेत काढलेला आहे या आलेखावरून आपल्याला असे दिसून येते सगळ्यात जास्त शेळ्या या तिसरा भागामध्ये/ तिसऱ्या प्रहरांमध्ये विलेल्या आहेत, त्याच्यानंतर सकाळच्या वेळेला जास्त विलेल्या दिसतील.  रात्रीच्या वेळेला म्हणजे संध्याकाळ झाल्यानंतर रात्रीच्या बारा पर्यंत कमी शेळ्या विलेल्या दिसतील  आणि फारच कमी म्हणजे मध्यरात्रीनंतर शेळ्या विलेल्या दिसतील.  यावरून आपल्या हे लक्षात येते नैसर्गिक वेळ  सकाळ संध्याकाळची आहे.

बे मिक्स

आमच्या बारामती तालुक्यात एक मोठे शिरोही शेळी पालन करणारे शेळी पालक आहेत. त्यांचे इतर मोठं मोठे उद्योग आहेत, जसे कि स्वतःची दूध संघ, पेट्रोल पंप इ इ.

मी काही त्यांचे शेळी पालन पाह्यला गेलो नाही. पण आमच्या पाहुण्यांपैकी एक तरुणास तेथे नोकरीला ठेवण्यात आले होते.

जनरली अशी मोठे शेळी पालक धनगर समाजातील मुलांना कामास ठेवण्यास जास्त उत्सुक असतात. त्याचे कारण असे कि त्यांचेवर लहान पणापासून शेळ्या मेंढ्यांचे संस्कार झालेले असतात. उदा. एकादी शेळी व्ययला झाली असेल तर धनगर समाजातील व्यक्ती जनरली रात्री झोपताना जागसुद (म्हणजे शेळीचा आवाज आला कि लगेच जाग येईल असे) झोपेल. हि बाब त्यास सांगावी लागत नाही. हे नैसर्गिक रित्या त्याच्या डोक्यात शेळ्या मेंढ्यांच्या संस्कारामुळे फिट असते. पण दुसरा माणूस त्या जागी कामास ठेवल्यास या प्रसंगात त्यास शेळी विन्याची कल्पना देऊनही जनरली तो डाराडुर झोपेल. असो.

मी त्या पाहुण्यास विचारले कि काय खाद्य घालतात, खुराक काय देतात व टॉनिक काय पाजतात?

वरील प्रश्नांची उत्तरे आमचा पाहुणा असून देखील तो देईन, व्यवस्थित देईना.
शेवटी बळे बळे त्यांनी सांगितले कि चार्यामअधे फक्त सोयाबीन भुस्कट व हत्ती घास देतात, खुराक मका देतात. कोणतं टॉनिक वापरतात हे काय तो सांगेना, फक्त म्हणायच कसली तरी पावडर वापरतात.
नंतर काही दिवसांनी मी त्या पाहुण्याच्या घरी काही कामानिमित्त गेलो होतो, तेंव्हा भांडी घासाची जागेवर एक प्लास्टिक बादली होती, त्यावर लिहिले होते - बे मिक्स पेकुटरीन. बस- मी समजून घेतलं.

तो पाहुणा मला कही सांगत नव्हता कारण त्याला त्याच्या मालकाने निक्षून सांगितले होते कि इथली माहिती बाहेर संगायची नाही, नाहीतर कामावरून काढून टाकीन...!

हा प्रसंग मी जेंव्हा व्यवसायात नवीन होतो तेंव्हाचा आहे. तेंव्हा मला खरोखर माहितीची गरज होती. शास्त्रीय माहिती वरवरचंइ मिळायची पण अनुभवाची माहिती कुठेच मिळत नव्हती.

फिरसत्य शेळ्या मेंढ्यांचाचा मला जन्मजात अनुभव आहे पण बंदिस्त मधील माझ्या अगदी सुरवातीच्या काळात मी खूपच चाचपडत होतो.

शेवटी मला प्रयोग करत करत शिकावे लागले. तोटा पण खूप झाला, पण शिकलो सुद्धा..!

शिकणे सतत चालूच असते...!

बे मिक्स पेकुटरीन नावाचे प्रोडकट एका कंपनीचे (बहुतेक बायर) आहे. त्यात बायपास प्रोटीन व बायपास फॅट असते. रोज च्या वापराने जरी आपण निकृष्ट चारा देत असू तरी शेळ्या चांगल्या राहतात, असा त्या फार्म चा अनुभव.

मी कधीही बे मिक्स पेकुटरीन वापरले नाही. मी माझ्या नियोजनावर्ती (आहार) समाधानी आहे.
-बाळू मोटे (9422512680)

संकारीकरण

[In reply to शेळी पालन चॅनेल]
एका संकरित गाईचे दूध 12 लिटर तेवढाच चारा व खुराक खाऊन 2 देशी गाईंचे दूध 8 लिटर. संकरिकरण करून 4 लिटर दूध वाढ मिळाली.

देशी गाईच्या दुधाची फॅट 5.5 तर संकरित गाईची फॅट 3.5. देशी गाईचं शेण मऊ तर संकरित गाईचं शेण चरबट, त्यावरऊन देशी गाईंचा fcr चांगला तर संकरित चा कमी. देशी गैंमध्ये fmd, बृसोलोस्सीस, गाभ उलटने, वासरू आडणे, थायलेरिओसिस/गोचीड ताप, मस्तायटीस इ समस्या अभावाने आढळतात तर संकरित गाईत सर्रास आढळतात.

देशी गाईचे दूध चवीला गोड तर संकरित दूध पांचट.

4 लिटर वाढीव दुधासाठी आपण एवढं त्रास सहन करतो.

शेळी पालनातईल संकरिकरण चा याच पद्धतइन विचार व्हावा.

शेळ्यातील जुलाब

[8:55pm, 31/08/2018] Balu Mote: आज जुलाब विषयी चर्चा करूयात का?

किती जण आहेत ऑनलाइन?
[8:55pm, 31/08/2018] Balu Mote: मोठ्या शेळ्यांचे आणि करडांचे जुलाब वेगवेगळे असतात, तशी चर्चा सुद्धा वेगवेगळी व्हावी.
[8:58pm, 31/08/2018] Balu Mote: लहान करडू म्हणजे चारा खण्यापूर्वीचे 45 दिवसाच्या आतील त्याचे जुलाब खालील प्रकारचे असतात असे माझे निरीक्षण आहे-

१) दुधासरखे पांढरे
२) पिवळे पातळ
3) पिवळे घट्ट
4) जुलाब व पोट उडवणे
५) फेस युक्त चिकट जुलाब , शेम येते त्यातून
इ

यात आणखी आपणास काही माहित असल्यास भर टाकावी
[9:02pm, 31/08/2018] Balu Mote: मोठ्या शेळ्यांमध्ये माझ्या अनुभवप्रमाणे खालील प्रकारचे जुलाब होतात-

१) पाण्यासारखे पातळ
२) शेण स्लरी सारखे हिरवे
३) हिरवे घट्ट
४) काळे व घट्ट
५) फेस युक्त पातळ
इ
यात आणखी काही प्रकार असले तर भर घालावी
[9:04pm, 31/08/2018] Balu Mote: प्रत्येक प्रकारचा जुलाबाची ट्रीटमेंट वेगवेगळी असू शकते
[9:08pm, 31/08/2018] Balu Mote: १) दुधासारखे जुलाब बऱ्याच ठिकाणी सध्या सुरु आहे, तसे फोन येतायत मला, माझ्या फिरसत्य मेंढ्यांमध्ये देखील हा प्रकार चालू आहे.

कशामुळे होतात, कोणता जिवाणू त्यास जबाबदार आहे या विषयी सध्या मला माहित नाही.

साधारण पाचक औषधी व पोवर जिल सारखे औषध पाजले कि बऱ्याच वेळा थांबतात, काही वेळा नाही थांबत.

आपला या विषयीचा काय अनुभव आहे?
[9:13pm, 31/08/2018] Balu Mote: २) पिवळे जुलाब त्या मनाने लवकर बरे होतात.
केवळ पाचक औषधी जसे aristozyme/lupizyme/बायोझाईम/डाइजिप्लेक्स/unienzyme अशी पाचक औषधे हि लहान मुलांना वापरतात ती जर करडांना पाजली तर पिवळे जुलाब थांबतात असा माझा अनुभव आहे.

आपला अनुभव काळवाव?
[9:18pm, 31/08/2018] Balu Mote: ४) करडू पोट उडवत असेल तर ती खूप सिरीयस गोष्ट असते, एक वेळ जुलाब लागल्यास करडू तग धरत पण जुलाब व पोट उडवत असेल तर 2 दिवशी करडू हाती लागत नाही.

यात करडू दूध पिट नसेल, तर त्याला दूध न पाजत मी ors पाजतो, दुधातून किंवा गरम/थंड पाण्यातून. व सेफल्यक्झीन हे औषध देतो.

या बाबतीत आपला अनुभव कळवावा..
[9:20pm, 31/08/2018] Balu Mote: हा एक प्रकार राहिला जुलाबाची..
रक्ती हगवण म्हणतात
[9:23pm, 31/08/2018] Balu Mote: कोसिडइओसिस मध्ये रक्त येते.
[9:26pm, 31/08/2018] Balu Mote: ५) फेस युक्त जुलाब हे जास्त प्रमाणात आढळून येत नाहीत. आणि लवकर बरे पण होतात, याचा तिखट असा वास येतो.

पाचक औषधी व नोरफ्लोक्सासिन टिनिडझोल किंवा पॉवर जिल चांगले काम करते
[9:29pm, 31/08/2018] Balu Mote: माझा एक थंब रुल आहे, जुलाबाची औषधाने त्याच्या पहिल्या डोस मध्ये किती फरक पडला यावर ते औषध पुढे द्यायचं कि नाही ते मी ठरवतो.

बऱ्याच वेळा जुलाब लवकर थांबत नाहीत मग मी दोन अँटी बायोटिक एकत्र किंवा वेगवेगळ्या रूट ने देतो.
[9:31pm, 31/08/2018] Balu Mote: साधारण नुकतेच चारा खाऊ लागलेलं करडू असेल तर त्यास sepmax हि गोळी सुद्धा देता येते.
[9:35pm, 31/08/2018] Balu Mote: पिवळ्या जुळाबस अमोक्सिसिलिंन हे औषध सुद्धा वापरतात.
[9:36pm, 31/08/2018] Balu Mote: साधारण इ कोलाय नावाच्या जिवाणू मुले करडू जुलाब करते व पोट उडवतो, त्यास सेफलॅक्झीन चालते.
[9:39pm, 31/08/2018] Balu Mote: 1) पाण्यासारखे पातळ जुलाब होत असतील तर एन्रोफ्लोक्सासिन देतो, त्याबरोबर केटोप्रोपेन नावाचे एक वेदनाशामक औषध दिलं तर शेळीला अराम मिळतो

हे जुलाब कशामुळे होतात माहित नाही, बहुतेक जंत व त्यानंतर होणारे इन्फएक्शन या मुले होत असावेत
[9:42pm, 31/08/2018] Balu Mote: २) शेंन स्लरी सारखे जुलाब होत असतील तर ओरिप्रिम इंजेक्शन, किंवा सेपमाक्स गोळी किंवा बायोट्रीम डिएस गोळी दिल्यास हे जुलाब थांबतात.
[9:44pm, 31/08/2018] Balu Mote: ४) बहुतेक माती खात असल्यामुळे काळे जुलाब होत असावेत, नक्की माहित नाही. माझ्याकडे अशी केस अजून झाली नाही
[9:45pm, 31/08/2018] Balu Mote: ५) फेस युक्त जुलाबत नोरफ्लोक्सासिन चांगले काम करते.
[9:49pm, 31/08/2018] Balu Mote: ६) मोठ्या शेळ्यांना कॉकसिडिओसिस झाल्यास रक्ती हगवण लागते, हा संसर्ग जन्य जुळबाचा प्रकार आहे. यात डिमीनाझींन असुटुरेट(बेरेनिल) इंजेक्शन किंवा अँप्रोलियम्म पावडर पाजावी. हे लगेच कव्हर होते
[9:55pm, 31/08/2018] Balu Mote: मोठ्या शेळ्यांना पातळ जुलाब होत असतील तर माणसांची अतिशय स्वस्त अशी लॅप्रोमाईंड हि गोळी चांगलं काम करते
[10:01pm, 31/08/2018] Balu Mote: मी 2   3 वेळा मेट्रोनिडझोल वापरली पण काही फरक वाटलं नाही, त्यामुळे मी सध्या नाही वापरत
[6:32am, 01/09/2018] Balu Mote: जुलाब विषयीची चर्चा आजहि चालू राहावी-

पाहिजे एवढी खोल चर्चा झालीं नाही.
बरेच बाबी सुट्लेट त्यावर प्रकाश पडायला हवा.
[6:41am, 01/09/2018] Balu Mote: १) जन्त झाले असतील तर नेमकं कोणत्या प्रकारचे जुलाब होतात?
२) जुलाबस कारणीभूत असणारे जिवाणू, इतर सूक्ष्म जीव नेमक े कोणते? त्यांची एटीओलॉजी/ जीवनक्रम,संसर्ग/प्रसार कसा होतो?
३) कोणते हानिकारक जिवाणू आतड्यातील नेमक्या कोणत्या कपायत काम करतात?
४) प्रतिजविके दिल्यास रुमेन मधील फायदेशीर जिवाणू मारतात का?
५) कोणत्या रूट ने /इंजेक्शन/ तोंडावाटे औषध दिल्याने परिणाम चांगले मिळतात?
[9:56pm, 01/09/2018] Balu Mote: हिरवा चारा विशेषतः कोवळा चारा जास्त प्रमाणात खाल्ल्यास जुलाब होतात असे किती लोकांना वाटते?

कुठल्याही चांगल्या स्वच हिरव्या चाऱ्याने जुलाब होत नाहीत अस माझं मत आहे. कोवळ्या चाऱ्याने पातळ संडास होईल हे खरे पण ते जुलाब नव्हेत.

जुलाब प्रामुख्यने सूक्ष्म जीवांच्या इन्फेक्शन मूळे होतात. जास्त स्टार्च युक्त किंवा शर्करा युक्त आहार खाल्यास पोटातील ऍसिड बेस बॅलन्स बिघडून जुलाब होतत, यास ब्लॉटिंग असा प्रॉपर शब्द आहे. पोलिकेम नावाच्या कंपनीचे एक प्रोडकट आहे असिबफ नावाचे. हे औषध अश्या परिस्थितीत कामाला येते.

टोकझिन्स जसे कि काही विषारी घटक पोटात गेल्यास किंवा पोटात निर्माण झाल्यास देखील जुलाब होतात. जस कि बुरशी यउक्त चारा, मेथी घसवर मावा नावाची कीड यासेल असा घास, हिवरच्या शेंगा, वेड्या बाभळीच्या शेंगा, इ खाण्यात आल्यास त्यातील विषारी घटकामुळे जुलाब होतात. अशा प्रकारच्या जुलाबस अँटी बायोटिक देण्या पूर्वइ विष निवारण करणे गरजेचे आहे. त्यानंतर सेकंडरी इन्फेक्शन होऊ नये महानून अँटी बायोटिक देणे गरजेचे आहे.

गाभण शेळीस जुलाबाची इंजेक्तीबल अँटी बायोटिक देण्यापेक्षा ओरली देणे जास्त चांगले असे मी मानतो
[10:00pm, 01/09/2018] Balu Mote: शेळीला जुलाब सुरु झाल्यास 3 ते 4 दिवसात शेळीचे जवळपास 5 किलो वजन कमी होते असा माझा अंदाज आहे. त्यामुळे जुलाब तात्काळ नियंत्रणात आणणे जास्त चांगले असे मला वाटते. कारण 5 किलो वजन वाढी करिता पुढील दीड माहीना आपल्याला ती शेळी अंगावर सांभाळावी लागते. म्हणजे तोटा होतो.
[10:02pm, 01/09/2018] Balu Mote: बंदिस्त शेळी पालनात, वेळोवेळी जंत नाशन केले असता, जंतामुळे जुलाब होतील अशी शक्यता फारच कमी वाटते. जंतामुळे जुलाब होतात पण त्यासाठी वर्मलोड खूप असावा लागतो.

[9:19pm, 31/08/2018]  +91  99613 : Coccidiosis सारखी लक्षणे जाणवत आहे.. लहान पिल्ले सध्या बाधित आहे.. माझ्या येथे पण जाणवलं हा ञास.. अतिशय उग्र वासाची जुलाब झाले
[9:26pm, 31/08/2018]  +91  99613 : मि pro&probiotics, ors, साखर मिठ पाणी, Sulpha गोळी व सरकारी दवाखान्यात मिळणारी केओलिन पावडर तसेच  कडुलिंबाचे उकडलेले पाणी याने नियंत्रित केले सध्या ञास बंद आहे..
हो सर त्यात रक्त होते.. त्यामुळे रंग हिरवट पिवळा होता..
[10:00pm, 31/08/2018]  +91  08700 : Flygil 400 पण मस्त रिजलट देते
मानसाची  आहे आणि स्वस्त पण 6 रु ला 10
[10:13pm, 31/08/2018]  +91  88301 : सद्या जुलाब चे आजार चालू आहेत तरी वरील झालेली चर्चा ही नोट करून ठेवावी म्हणजे च गरज पडेल तेव्हा लगेच उपचार करता येतील व पळापळ होणार नाही 🙏🙏
[10:17pm, 31/08/2018]  +91  92537 : मोठया शेळयाना हगवण  लागली  आसलेस मि शाळेतील लिखाणाचा एक खडू व पांढरा कात थोडासा घालतो हगवण थांबते.
[10:23pm, 31/08/2018]  +91  92537 : बांबूचा हिरवा पाला व रानतीळाचा पालाही हगवणीवर वापरतात. तूरडाळ भाजून चारलेस फरक पडतो.
[10:26pm, 31/08/2018]  +91  89179 : माझ्याकडील 8 महीन्याचे बोकड व पाठी बुळकांडत होते.त्याना Lornitas दिले 5-8ml.खुप छान रिझल्ट आहे.
[10:35pm, 31/08/2018]  +91  23287 : माझी एक पाटीला जूलाब होत होते मि त्याला औषध दिले तिचे जूलाब थांबले पण तिचा पोट गच्च कडक झाला आता ती लगवी करते पण  संडास करत नाही

काय झाले असेल आणि काय करावे लागेल
[10:59pm, 31/08/2018]  +91  35847 : खायचे तेल पाजा हिंग टाकुन किवा खायचा सोडा
[11:00pm, 31/08/2018]  +91  35847 : शेळीला , करडाना जुलाब चालु असल्यास खालील घरगुती  पर्याय करु शकतात
     आंबट चिंचाचा , जाभळाचा पाला खाऊ घाला
     आंबट चिंचाच गरगुट करुन पाजा
      ताक पाजु शकता
      उडदाची चुनी खाऊ घालु शकतात
       गुळाचा कोरा चहा बनवा व त्यात 1/2 किवा 1 निंबु पीळावे व पाजावे ( बिया टाकु नका त्यात )
       शाबुदाण्याची खिर बनवा व पाजा
       चाहापावडर व मसका(बटर) दोन्ही समान प्रमाणात चारावे ( चहा पावडर बारिक करून घेतली तर चांगले )
       जास्वानंदाच्या पाल्याचा रस दिवसातून दोन तीनदा   पाजल्यास पातळ जुलाब कमी होतात
       कात +खडु +डिंक पण देऊ शकतात
       शिसम झाडाच्या पाल्याचा गरगुट पाजा
       अंदाजे 20 ग्रॅम खडू + कोळसा20 ग्रॅम + तुरटी 5 ग्रॅम +कात 5 ग्रॅम + सुंठ 5 ग्रॅम
याची पावडर करून पाण्यात खलवून पाजा लवकर फरक पडतो
   
    धन्यवाद 🙏🙏🙏
[9:07am, 01/09/2018]  +91  97682 : 👌👌👌👌
   मी मोठ्या शेळ्या करीता या सर्व प्रकारच्या जुलाबावर सर्वात आधी एक मुठ एक वेळा तांदुळ व त्या मध्ये थोडे गोडे तेल मिक्स करून चारतो व शिसम च्या पाल्याच्या 15/20 मी ली रस
  75/80 %आराम मिळतो नाही मिळाला तर बाकी चे औषध उपचार करतो
[8:20pm, 01/09/2018]  +91  45703 : कात पोटातील जंत मारते असे डॉ सुनील पाटिल यांनी पेपर मध्ये लिहीले आहे

शेळीचा खर्च व उत्पन्न

शेळी पालनातील खर्च आणि उत्पन्न काढण्याच्या ज्या प्रचलित पद्धती आहेत त्यात काही त्रुटी आहेत असं मला वाटतं.

आपण एका शेळीस किती खर्च येतो तो काढूयात,

एकदा खर्च कळला कि उत्पन्न किती मिळत हे स्वच्छ होईल, कळेल..!

शेळ्यांच्या बाबतीत आज रोजी कोणतीही स्टँडर्ड प्रॅक्टिस नाही. या ग्रुप च्या माध्यमातून आपण किमान काही बाबींमध्ये तसा प्रयत्न करूयात असे मला वाटते. खर्चा पासून सुरवात करूयात. यातून आपल्याला हे समजेल कि एका शेळीस दररोज किती खर्च झाला पाहिजे, अपर लिमिट लोवर लिमिट काय आहे हे समजायला हवे.

हे एकदा निश्चित झाले कि मग आपण मणी मॅनेजर नावाच्या ऍप ची सेटिंग कशी करायची त्याची माहिती घेऊयात, त्या प्रमाणे आपल्याला त्यात खर्च व उत्तपन मांडता येईल व रियल टाईम मॉनिटर करता येईल-

अटी-

१) कटिंग साथीचे शेळीपालन गृहीत धरावे
२) स्थानीक महाराष्ट्रीयन जाती प्रामुख्याने विचारात घ्यावयत
३) इन्पुटस कोणते आहेत ते कसे व कोठून येतात ते प्रथम इडेंटिफाय करावेत, व त्या बरहुकूम त्यांचा खर्च गृहीत धरता येईल.
४) शेळी पालन हा स्वतंत्र व्यवसायआय म्हणून गृहीत धरावे
५) पूर्ण बंदिस्त शेळीपालन गृहीत धरावे
६) खर्चाचा मुद्देया पूर्ण झाल्याशिवाय दुसरी चर्चा हाती घेऊ नये

कळावे,
बाळू मोटे, बारामती
सर्वाना विनंती.
🙏🏻
(कोणताही लाईक्स नकोत, सरळ चर्चेत उतरावे) आपापली मते सांगावेत.
मी संध्याकाळी माझं म्हणणं मन्डेन

पोस्ट 1

१) चाऱ्याचे 2 प्रकार
- घरचा चारा
- विकतचा चारा
२) उदा. 1 एकर मका चाऱ्याचे उत्तपदन करण्यास साधारण 7 हजार ते 13 हजार रु खर्च येतो उत्पादन मिळत 15 टन म्हणजे 15000 किलो, हे सरासरी उत्पादन आहे. म्हणजे प्रति किलो 0.46 ते 0.86 रु एवढा उत्पादन खर्च येईल.
या 0.86 रु उत्पादन खर्चावर 50 टक्के नफा गृहीत धरून विक्री किंमत काढल्यास ती 1.29 रु (1.30 रु राउंड फिगर) येईल. यातला नफा जो 50 टक्के धरला आहे तो आपला आपल्यालाच मिळेल.
३) जसं मकेच्या बाबतीत तसंच साधारण इतर एकदल व द्विदल चारा पिकांचे म्हणावे लागेल. म्हणजे इतर कोणत्याही घरी उत्तपदन घेण्यात येणाऱ्या चाऱ्याचे आपण 1.30 रु विक्री किंमत व शेळ्यांसाठज ची खरेदी किंमत हि आधारभूत किंमत धरता येईल.
४) यात जात किचकट पणा न आणता हि किंमत आधारभूत धारावी असं मला वाटतं.

५) दुसऱ्या पद्धतीत घरचा चारा हा गुंठेवारी पद्धतीने आपल्या गावात जो रियल टाईम विक्री दर चालू आहे त्या दराने खरेदी दाखवावी. आमच्याकडे ऑफ सीझन ला 700 रु प्रति गुंठा व चारा टंचाईच्या काळात 1200 रुप्रति गुंठा किंवा त्यापेक्षा जात किंमत होते.


पोस्ट 2

१) खुराकाचं 2 प्रकार
- घरचा
- विकतचा
२) आपल्या शेतात घरी जो मका बी, गहू बी, सोयाबीन बी, जवोरी, बाजरी वैगरे जो धान्य पिकते आणि आपण ते शेळ्यांना खुराक म्हणून वापरतो त्याची किंमत त्या वेळच्या चालू बाजार भावा प्रमाणे लावणे ययोग्य नाही असे मला वाटते. उदा बाजरी खरिपात सप्टेंबर नंतर विक्रीस उपलब्ध होते त्या वेळी तिचा दर कमी असतो, जून मध्ये पेरणीच्या वेळेला तिचा दर जास्त असतो.अस जर असेल तर बाजरीची दर कितीलवायचा शेळी पालनासाठी. माझं मत असं आहे ज्या वेळेला बाजरी चा विक्रीचा हंगाम असतो म्हणजे सप्टेंबर नंतर जो दर कमी असतो तो दर आपण शेळी पालनासाठी गृहीत धरावा, वर्षभरासाठी. जसं बाजरीचे तसं बाकी सर्व धान्याचं.
३) विकतचा खुराक ज्या दराने आपणास मिळतो तोच दर आपण येथे घेत असतो
४) मी माझ्या कलकुलेशन मध्ये विकतचा खुराक 20 रु किलो व घरचा खुराक 12 रु किलो असा दर गृहीत धरला आहे. शेंगदाणा पेंड 34 रु किलो गृहीत धरली आहे.

पोस्ट 3

१) मजुरी हा शेळी पालनातील महत्वाचा खर्च आहे. शेळी पालन हा व्यवसाय एवढा प्रोफिटेबल नाही कि मजूर कामाला ठेवता यावा. म्हणून शेळी पालन स्वतः करण्याचा व्यवसाय आहे अस मी समजतो.
२) माझं म्हणणं अस आहे कि एक मजूर मग तो घरचा असो कि बाहेरचा एका दिवसाला जर 300 रु हजेरी असेल तर तो आपणास परवडेल. त्या पेक्षा जास्त रोजंदारी देणे कटिंग च्या शेळी पालनात परवडणार नाही
३) एक मजूर 50 शेळ्यांचे व्यवस्थापन पाहू शकतो, हे मी माझ्या अनुभवावरून सांगत आहे.
४) तेंव्हा एका शेळीवर एका दिवसाचा मजुरीचा खर्च पडेल 6 रु (300/50=6)
५) जेंव्हा आपण शेळी पालनाचा खर्च मांडणार तेंव्हा रु 6 ने तुमच्याकडे जेवढ्या शेळ्या असतील त्यास गुणायचे- तो तुमचा मजुरीचा खर्च होय अस मी मानतो.

पोस्ट 4

१) भांडवली खर्च हा खूप वेगवेगळ्या प्रकारे काढला जातो, त्यामुळे काही अनावश्यक पद्धतीने भांडवली खर्च काढल्याने आपल्याला आपल्या शेलि पालनात नफा होऊनही तो दिसणार नाही, दिसत नाही.
२) भांडवली खर्च दोन प्रकारचा आहे.
- एक म्हणजे आपण प्रौढ शेळी व बोकड यांच्या खरेदी करता किंवा पाठी तयार करून त्यांचे पासून शेळ्या होईपर्यंत येणार संगोपन खर्च हा आपण भांडवली खर्च म्हणून धरायला हवा. हा खर्च त्या शेळीच्या किमान 10 वेतांवर विभागून घ्यायला हवा. एकदम हा खर्च दाखवल्यास आपणास किमान 4 ते 5 वर्ष उत्पन्न दिसणार नाही. उदा. एक शेळी 5000 रु या दराने खरेदी केली तर तिची एका वेतांवर 5000/10= 500 रु एवढी रक्कम पडेल. आता एक वेत 8 महिन्याचे गृहीत धरल्यास 500/8=62.5 रु एवढा एका महिन्याचा भांडवली खर्च आपल्याला दर महिन्यास जमा खर्चात नोंदवावा लागेल. हा खर्च दर महिन्याला जमा खर्चात नोंदवावा.
- दुसरा भांडवली खर्च म्हणजे गोठा, कुट्टी मशीन, गव्हाणी इ वर केला जाणार खर्च होय. हा एकूण खर्च काढून तो खर्च एक शेळीवर एका महिन्यास किती येतो हे काढावे लागेल. उदा. माझ्या मते 30 शेळ्यांसाठी 2 लाख रु यांचा भांडवली खर्च बजेट मध्ये बसतो. त्या पकशा जास्त भांडवली खर्च केल्यास आपणास हा व्यवसाय परवडणार नाही. गोठा, कुट्टी मशीन इ सारखा भांडवली खर्च हा आपण किमान 50 वर्ष एवढ्या कालावधीसाठी करत असतो तेंव्हा त्याचा खर्च काढताना तो 50 वर्षांवर विभागून काढला पाहिजे. येथे 2 लाख/50=4000 रु प्रति वर्ष असे येईल. आता हे 4 हजार 12 महिन्यांवर विभागायचे म्हणजे 4000/12=334 रु होय. आपण गोठा 30 शेळ्यांसाठी बांधला आहे म्हणून हा खर्च 30 शेळ्यांवर विभागायचा आहे. म्हणजे 334/30=11.13 रु एवढा भांडवली खर्च एका शेळी साठी एका महिन्यासाठी आपल्याला
जमा खर्चात नोंदवावा लागेल.
येथे हे लक्षात घ्यावे कि आपण समजा 30 शेळ्यांचा गोठा बांधला आहे, पण प्रत्यक्षात 20 च शेळ्या गोठ्यात ठेवलंय आहेत तर तेथे फक्त 20 शेळ्यांचा भांडवली खर्च लावला पाहिजे. म्हणजे 20X 11.13 रु. जर आपण 30 शेळ्यांचा बांधलाय म्हणून 30 शेळ्यांचा 30क्स11.13 रु एवढा खर्च लावला तर ते 20 शेळ्यांवर अन्याय केल्यासारखं होईल.
३) एकूण भांडवली खर्च = 62.5+ 11.13=73.63 रु प्रति शेळी प्रति महिना होय. तेंव्हा दर महिन्याला आपण शेळ्या मोजव्यात त्यास गुणिले 73.63 करावेत व येणार भांडवली खर्च जमा खर्चात नोंदवावा.

असे केल्यास आपणास शेळी पालन फायद्यआत आहे कि तोट्यात आहे ते कोणतीही शंका न राहता समजेल.
५) भांडवली खर्चाचे व्याज शेळी पालनात धरू नये, असे व्याज धरणे चुकीचे आहे. कारण व्याज म्हणजे रिटर्न्स ऑन द इन्व्हेस्टमेंट आणि शेळी पालनातून मिळणार नफा म्हणजे सुद्धा रिटर्न्स ऑन द इनव्हेटमेंट होय. मग आपणास दोन दोनदा रिटर्न्स हवेत का?



पोस्ट 5

१) औषधे हा शेळी पालनातील एक महत्वाचा खर्च आहे. तो आहे तसाच जमा खर्चात मांडणे क्रमप्राप्त आहे. यात रोगावर चालणारी, गोचीड नाशक सर्व औषधे, लसी, टॉनिक व मिनरल मिकचर चा खर्च लिहून ठेवणे आवश्यक आहे. जी औषधे आपण वापरली नाहीत, एक्सपायर झाली त्यांचा खर्च शेळी पालनात लावू नये. जरी ते शेळ्यांसाठीच आणले असले तरी त्याचा शेळ्यांमध्ये उपयोग नाही केल्यास शेळ्यांच्या वर त्यांचा खर्च दाखवणे योग्य नाही.

२) आता सर्वात शेवटचा मुद्दा म्हणजे इतर खर्च हा होय. या इतर खर्चात चारा, खुराक, मजुरी, भांडवली खर्च, औषधे या व्यतिरिक्त जो खर्च येईल तो इतर खर्चात टाकावा. उदा. वीज बिल-गोठ्या साठी स्वतंत्र वीज घेतली असल्यास, बाजार समितीकची पावती खर्च, झाडू, खराटे, घमेली, नखे कापणी यंत्रे,केस कापणी यंत्रे इ


पोस्ट 6

१) शेळ्यांपासून मिळणारे उत्पन्न हे प्रामुख्याने 2 नच प्रकारचे आहे. एक म्हणजे जिवंत प्राणी विक्री व दुसरे म्हणजे लेंडी खत विक्री. पण मी याच्या सोईसाठी 8 कॅटेगरिझ/प्रकार केले आहेत. ते असे-
२) करडे विक्री- यात 2 उप कॅटेगरी येतात त्या म्हणजे बोकड व पाठी.
या कॅटेगरीत आपणस बोकडाच्या विक्रीतून व पाठीच्या विक्रीतून नेमके किती पैसे मिळाले ते वेगवेगळे व एकत्रित कळू शकते.
३) प्रौढ नर मादी विक्री- ज्या शेळ्या व बोकड प्रोडक्शन लाईन मधून बाद झालेत, थोडक्यात भाकड, वांझ, म्हाताऱ्या शेळ्या व बोकड आपणास या कॅटेगरीत त्यांचे पैसे नोंद करायचे आहेत. यात देखल 2 उप कॅटेगरी नर व मादी अश्या येतात म्हणजे बोकडाचे किती व मद्याचे किती पैसे झाले ते वेगवेगळे समजेल. ज्या माड्यांपासून आपला भांडवली खर्च वसूल झाला आहे अश्या किती माद्या आपण विकल्या व किती पैसा मिळाले ते त्यातून समजेल.
४) पैदाशी करिता जे नर मादी आपण विकतो किंवा स्वतःच्या कळपात ठेवतो त्याची नोंद यात करायची आहे. यात 2 उप कॅटेगरी नेहमी प्रमाणे नर मादी साठी वेगवेगळे येतील. येथे हे लक्षात घेणे आवश्यक आहे- ज्या पाठी आपण आपल्या कळपात पैदाशी साठी ठेवतो आणि जे बोकड आपण आपल्या कळपात लागवडीसाठी ठेवतो त्याची विक्री किंमत आपल्याला रियल टाईम लावायची आहे. म्हणजे समजा तुम्ही पाठी 9 महिन्याच्या असताना मुख्य कळपात लागवाडीसाथी सोडल्या तर त्या वेलकची त्यांची रियल/खरी किंमत आपल्याला जमा खर्चात लावायची आहे. असेच पैदाशीच्या बोक्दाबाबत.
५) लेंडी खत विक्री जरी स्वतः शेतात वापरले तरी व त्यातूनमिळणारे उत्पन्न आपल्याला या कॅटेगरीत मांडायचे आहे. लेंडी खताचा दर मार्केटच्या दराप्रमाणे ठेवावं.
६) आता उत्पन्नातील शेवटची कॅटेगरी म्हणजे इतर उपत्पन्न होय. यात चिल्लर उत्पन्न येते. जसे पेंडीच्या पोटच्यानचे पैसे, पैदाशीचा बोकड गावातील इतर लोकांच्या शेळ्यांसाठी लावल्यास त्यांचे कडून मिळणारी रक्कम, दूध वैगरेची विक्री इ.

पोस्ट 7

१) खालील लिंक वरून मनी मॅनेजर हे ऍप डाऊनलोड करून इंस्टाल करावे. गूगल प्ले वरून देखीलसारच केल्यास आपणास हे ऍप सहज उपलब्ध होईल
२) मी माझ्या मोबाइल मधील वापरात असलेल्या ऍप चे फोटो खाली देत आहे. प्रत्येक फोटोसोबत एक ऑडिओ क्लिप देत आहे.
तिचा उपयोग करून ऍप चे कस्टमिझेशन/सेटिंग करून घ्यावे.
३) ऍप चे सर्व सेटिंग, त्यातील कॅटेगरी या पोस्ट 1 ते 6 मध्ये जे चर्चा केली आहे त्या प्रमाणे आहे.
४) आपणास वेगळ्या कॅटेगरी हव्या असतील तर आपण त्या बनवू शकता.

Start with Money Manager!

1. Money Manager Download
https://play.google.com/store/apps/details?id=com.realbyteapps.moneymanagerfree

2. Register Referee’s Code
You can easily register your Referee’s code by opening the link below after installing the Money Manager app.
http://realbyteapps.net/promotion/share.html?code=15D52AFD4D

Referee’s Code: 15D52AFD4D

 This event is for Android application users only.
Thank you

3, 6 ,9, 12

1) एक जेष्ठ कृषी शास्रञ् डॉ नाकड म्हणून आहेत, एका मीटिंग मध्ये त्यांनी आम्हाला हा तीन सहा नऊ बाराचा झोल समजावून सांगितला.
2) मानस, जनावरे, पिके आजारी पडण्याचा आणि या तीन सहा नऊ बाराचा पक्का संबंध आहे हे त्यांनी आम्हाला पटवून सांगितले.
3) तीन म्हणजे तिसरा महिना म्हणजे मार्च होय. मार्च मध्ये थंडी संपून उन्हाळा सुरु होत असतो, संक्रमणाचा कालावधी असतो. 6 व महिना म्हणजे जून, जून मध्ये उन्हाळा संपून पावसाळा सुरु होत असतो, संक्रमणाचा कालावधी..! नववा महिना सप्टेंबर, पुढे ऑक्टोबर हिट सुरु होणार असते नैऋत्य मान्सून संपून परतीचा व ईशान्य मान्सून सुरु होण्याचा हा कालावधी, संक्रमणाचा कालावधी होय.! 12 व महिना अर्थातच डिसेंम्बर.. आला थंडीचा महिना..मला लागलाय खोकला...मधाचं बोट कुणी चाटवा..! अर्थातच विविध आजारांची लागण होण्याचा, संक्रमणाचा हा कालावधी होय.
4) थोडक्यात ऋतू बदलाचा, मोसम बदलाचा कालावधी हा संक्रमण कालावधी असतो आणि माणसे, जनावरे व पिके या कालावधीत मोठ्या प्रमाणात आजारी पडतात.
5) ऋतू बदल माणसांचे किंवा जनावरांचे शरीर लवकर स्वीकारत नाही,ते स्वीकारायला थोडा वेळ लागतो, नेमका याच कालावधीत रोग कारक सूक्ष्म जीव मोठ्या प्रमाणात नीरमन होऊन आक्रमण करतात.
6) थोडक्यात संक्रमण कालावधीत शेळ्यांची रोग प्रतिकार शक्ती कमी झालेली असते. म्हणून या कालावधीत शेळ्या मेंढ्या जास्त प्रमाणात आजारी पडतात असा अनुभव येतो.
https://t.me/balumote
7) जून जुलै मध्ये शेळ्या मेंढ्या ना जास्त प्रमाणात जुलाब, खोकला हे आजार होत असतात कारण-अनेक कारणांपैकी एक म्हणजे ऋतू संक्रमण. सप्टेंबर ऑक्टोबर मध्ये ppr, fmd, viral इन्फेक्शन इ आजार शेळ्या मेंढ्याना होतात कारण- अनेक कारणांपैकी एक म्हणजे ऋतू संक्रमण. डिसेंम्बर जानेवारी मध्ये
निमोनिया, खोकला, ठसका, लहान पिल्लांची हगवण, पोट उडवणे, fmd हे आजार जास्त करून दिसून येतात- कारण- अनेक कारणांपैकी एक म्हणजे ऋतू संक्रमण होय. मार्च एप्रिल महिन्यामध्ये प्रामुख्याने खोकला, लहान करडांची हगवण, हे आजार दिसतात, कारण ऋतू बदल होय.
8) या व्यतिरिक्त अनेक आजार हे अश्या ऋतू, मोसम संक्रमणाच्या कळावंधीट बळावत असतात हे यापण पाहतो.
https://t.me/balumote
9) वरील विवेचनाचा अर्थ हा नव्हे कि इतर महिन्यात शेळ्या मेंढ्याना कोणताच आजार होत नाही. इतर महिन्यात देखील आजार होतात फक्त 3 6 9 12 या कालावधीत त्यांची तीव्रता जास्त असते.
10) म्हणून ऋतू संक्रमणाच्या काळात शेळ्यांची रोग प्रतिकार शक्ती कशी वाढेल हे आपण पाहिलंत पाहिजे. एखादी शेळी आजारी पडली तर वेळ न दवडता तिला उपचार करून बरी करायला हवी.
टीप:- वरील माहिती स्वतःच्या जबाबदारीवर वापरावी, कोणत्याही नुकसानिस मी जबाबदार असणार नाही.
- बाळू मोटे, बारामती. (9422512680, रात्री 9 ते 10 या वेळेत फक्त).

शेळी पालनातील शिक्षण पद्धती

नमस्कार,

1) शिक्षण पद्धतीचा शेळी पालनाच्या अंगाने थोडा विचार होणे आवश्यक वाटते. आपल्याकडे शिक्षणाचे तीन चार टप्पे केले आहेत. प्राथमिक शिक्षण, माध्यमिक, उच्च माध्यमिक व विद्यालयीन किंवा विषविद्यालयीन किंवा उच्च शिक्षण. हे ते टप्पे होय. यात आपणास खालच्या पायरीवरून सुरवात करून मग वरच्या परिवार जाता येते. यात काही घोळ करता येत नाही.
2) व्यावसायिक शिक्षणाचे देखील तीन टप्पे आहेत. मूलभूत किंवा प्राथमिक व्यावसायिक शिक्षण, हे शिकणाऱ्यास लर्नर असे इंगर्जित म्हणतात. कौशल्या धिष्टित किंवा इंग्रजीत इंटर मिडियेट म्हणतात. आणि शेवटचं म्हणजे तञ् व्यावसायिक किंवा इंग्रजीत त्यास एक्सपर्ट असे म्हणतात.
3) शेळी पालनाची जी काही प्रशिक्षणे महाराष्ट्रात चालू आहेत ती सगळी माझ्या मते व्यवसायातील प्रामुख्याने मूलभूत बाबी शिकवतात. म्हणजेच व्यवसायातील प्राथमिक ज्ञान देतात. म्हणूनच प्रशिक्षण घेऊन शेळी पालन कारायलो गेलो के व्यवसाय तोट्यात जातो याची उदाहरण पाहिजे तितकी मिळतील. दोन तीन ठिकाणी प्रशिक्षणे घेऊन देखील एखाद्याला व्यवसायतले दररोजचे प्रॉब्लेम सुटत नसतील आणि त्यासाठी बाहेरून कोणाची तरी मदत लागत असेल तर अश्या प्राथमिक शिक्षणाचा उपयोग काय? नव्हे नव्हे प्राथमिक शिक्षण घेऊ नये असे माझे मुळीच मत नाही, ते अवश्य घेतले पाहिजे, पण आपल्याकडे त्या चांगल्या दर्जाची प्रशिक्षणे कुठे मिळतात?
4) अलीकडे उदयास आलेला सोसियल मीडिया देखील प्राथमिक/बेसिक माहितीच पुरवतो. वर्तमान पत्रातील लेख कॉपी पेस्ट करून सोसियल मीडियावर पाठवायचे यात काय मोठी कामगिरी असते? लोकं जे अनुभव सोसियल मीडियावर मांडतात ते देखील बहुतांश प्राथमिक स्वरूपाचे असतात. या प्राथमिक स्वरूपाच्या पुढे कोणी जातच नाही.
5) अलीकडच्या पाच सहा वर्षात शेळी पालनाचइ 500 रु ते 10 हजार रु एवढी फी घेऊन प्रशिक्षणे लोकं देऊ घेऊ लागली. भारतासारख्या विकसनशील देशास आणि शेळी पालनासारख्या उदयोन्मुख व्यवसायास प्राथमिक शिक्षण एवढे महाग पडावे हेच मुळी या व्यवसायाच्या अहितास कारण आहे, असे मला वाटते. 500 रु फी असलेल्या प्रशिक्षणात आपणास इंजेक्शन कसे टोचायचे हे शिकवले जाणार नाही, ते शिकायचे असल्यास आपणास 10 हजार रु किमतीचे प्रशिक्षण घ्यावे लागेल. शेळीला इंजेक्शन टोचणे हि बाब प्राथमिक, बेसिक नव्हे काय? शेळी 150 दिवसात वेते हे पहिल्या प्रशिक्षणात तर शेळीच्या बाळंत पानांत तिची मदत कशी करायची हे दुसऱ्या प्रशिक्षणात शिकवलं जात. पण या सर्व प्राथमिक बाबीचा आहेत, नव्हे का?
6) प्रशिक्षणे आणि सोसियल मिडियावरील माहिती हि फक्त जाहिरात दारांच्या गरजे पुरती, लोकांना आकर्षित करण्या पुरती असते, असे माझे आता मत झाले आहे. सुरवातीला जे काही व्हाट्स ऍप टेलिग्राम फेसबुक ग्रुप निघाले ते बहुतांशी व्यावसायिक ट्रेडर लोकांनी चालू केले. शेळी पालनातील अमोघ माहितीच गाजर दाखवलं, लोकं आकर्षित झाली. यास काही सॅनमाननीय अपवाद आहेत.
प्रशिक्षणातून लाखो रुपये कमावले, शेळ्यांच्या ट्रेडिंग मधून कोट्यवधींची उलाढाल झाली.
7) हे सर्व बिनचूक आपसूक होत राहिलं, मग तुम्हला कोणइ बेसिक माहितीच्या पुढची माहिती म्हणजे इंटर मेडीएट लेव्हल ची माहिती कोण कशाला देईल. तशी कोणी डिमांड पण केली नाही.
8) कोणी अस म्हणेन कि नेमकी प्राथमिक किंवा बेसिक माहिती कोणती आणि इंटर मिडियेट माहिती कोणती, त्याचा आम्हाला नेमका काय फायदा होणार?
9) मी असं सांगेन कि, दोन वेतातील अंतर कमीत कमी ठेऊन, तीन महिन्यात जास्तीत जास्त उत्पादन घेता येणे यास प्राथमिक माहिती अस मी म्हणेन. शेळ्यांच्या अनुवांशिक सुधारणे साठी योग्य प्रकारचा ब्रिडींग प्रोग्रॅम आखून त्या द्वारे उत्पादनात वाढ घडवून आणणे यास मी इंटर मिडियेट लेव्हल ची माहिती म्हणेन.
आणखी एक साधं उदाहरण सांगतो-
अनुवांशिक नोंदी ठेवता येणे हि बेसिक माहिती आहे, तर त्या नोंदींची योग्य विश्लेल्शन करून अनुवांशिक सुधारणे मध्ये आणि व्यवसाय वृद्धी मध्ये इच्छित यश मिळवता येणे म्हणजे इंटर मिडियेट लेव्हल ची माहिती होय.
10) तेंव्हा माझे असे मत आहे, पैसे भरून जर प्रशिक्षण घेत असाल तर इंटर मिडियेट लेव्हल ची माहिती मिळण्याची अपेक्षा ठेवायला हवी.
11) एक्सपर्ट लेव्हल ची माहिती स्वतःची स्वतः मिळवायची असते यावर माझा विश्वास आहे.
12) तीन चार वर्ष शेळी पालन करून जर आपण अजून जुलाबाला कोणत्या गोळ्या द्यायच्या, खुराक कोणता घालायचा याचाच विचार करत असू तर आपण या प्राथमिक अवस्थेतून कधी बाहेर पडायचो? पुढचं शिक्षण कधी घ्यायचो? पुढच्या शिक्षणाशिवाय शेळी पालनात उत्कर्ष कसा साधयचो?
टीप:-  वरील माहिती स्वतःच्या जबाबदारीवर वापरावी, कोणत्याही नुकसानिस मी जबाबदार नाही.
- बाळू मोटे, बारामती (9422512680, रात्री 9 ते 10 या वेळात फक्त)

शेळीचे आहार शास्त्र

शेळीचे आहार शास्त्र कोठून सुरु होते आणि कोठे संपते?

मला वाटते-

चाऱ्याच्या बियांपासून आहार शास्त्राची सुरवात होते आणि पचलेले अन्नाची रक्तात शोषण होतं, तेंव्हा त्याची सांगता होते.

म्हणजेच आहार शास्त्राचा आवाका खूप मोठा आहे.
मला वाटत खालील मुद्यांवर चर्चा व्हायला हवी-

- चाऱ्याची निवड
- खुरकाची निवड
- चारा उत्पादन वाढवण्याच्या पद्धती
- चाऱ्याची पौष्टिकता, सकस्ता, रुचकर व चविष्ट गुणधर्म
- चाऱ्याची साठवणूक
- चाऱ्याचे मूल्यवर्धन
- गव्हाणी, कुट्टी यंत्र
-चारा खाऊ घालण्याच्या पद्धती
- शेळीची पचन संस्था
- कोणता चारा कोठे पचतो, कसा पचतो
- रवंथ प्रक्रिया
- पिस्टमय पदार्थ, प्रथिने, स्निग्ध पदार्थ, त्यांचे पचन व कार्ये
- अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेची लक्षने
- अन्नद्रव्याची सिनारजिस्टिक व अंटागोनेस्टीक परिणाम
- बायपास प्रोटीन बायपास फॅट
- अन्नद्रव्यांचे रक्तात शोषण
- अँटी नूट्रिशनल फकटर्स, व त्यांचे निराकरण
- रुमेन मधील विविध जिवाणू, त्यांचे कार्य, कार्य पद्धती
- इ इ

वरील सर्व मुद्यांचा व यात समावेश नसलेल्या मुद्यांचा आपल्याला अभ्यास करणे आवश्यक आहे.

क्रोस्सिंग नको

[Forwarded from balu mote]
धन्यवाद.

मी व्यक्तिशः क्रॉस ब्रिडींग च्या विरोधी आहे. चॅनेल वर कोणत्याही प्रकारे, कोठेही क्रॉस ब्रिडींग करावे असा सला मी दिलेला नाही.
या व्यतिरिक्त मी लिहिलेली माहिती आपणास उपयुक्त वाटते हि समाधानाची बाब आहे.

चॅनेल वरील माहितीचे दीड दोन वर्षात पुस्तक बनविण्याचा विचार आहे.
🙏

[Forwarded from Mahadev Mahajan]
प्रश्न-
क्रॉस ब्रिडींगच्या विरोधी आपले मत का आहे हे समजत नाही . आम्ही बंदिस्त पालनवाले वजन वाढीचा विचार करतो .

उत्तर-
[Forwarded from balu mote]
कारण तो शॉर्ट कट आहे.

दूध उत्पादन वाढीसाठी प्राथम आपण जर्सी आणि नंतर hf चा संकर देशी गाईंवर केला.

मूळ जर्सी सरासरी 20 लिटर प्रति दिन तर मूळ hf सरासरी 25 लिटर प्रति दिन एवढे दूध त्यांच्या त्यांच्या देशात देते. आपल्या संकरित गाईंची सरासरी काढली तर ती 8 ते 10 लिटर निघते.

गाईनमध्ये निवड पद्धत वापरली असती तरी देखील आपण सरसरीत 10 लिटर च्या पुढे गेलो असतो.
मग संकरिकरण करून काय फायदा झाला?

मूळ देशी गाईचा गोवंश नसला..! हे नुकसान कधीही भरून येऊ शकत नाही.

शेळ्यांमध्ये आपणास जास्त वजनाची करडे हवी असतील तर सरळ बोअर पाळावी. आज घडीला जगात बोअर पेक्षा जास्त मांस उत्पादन देणारी जात नाही.

सरळ शुद्ध च घ्या, पाळा.
कशाला भेळ मिसळ करायची.

दुसऱ्या कोणत्याही देशाने बोअर चा संकर करून जास्त मांस उत्पादन देणारी शेळ्यांची जात विकासइट केल्याचं उदाहरण माझ्या ऐकिवात नाही.

मुक्त मनोगत- बाळू मोटे, बारामती

सोसियल मीडिया, यु ट्यूब पासून ते टेलग्राम पर्यंत वरील माहिती लोकं किती सिरियसली घेतात, हे कळायला काही मार्ग नसतो.

गेले 15- 16 महिने मी टेलिग्राम चॅनेल वर लिहित आहे, ती माहिती वाचून प्रभावित होऊन माझा गोठा, शेळ्या पाह्यला किती लोकं आली असतील?
2 का 3 लोकं अली होती.

जर आपण कोणत्याही ग्रुप चे बारीक निरीक्षण केले तर बहुतांश लोक हे व्यावसायिक शेळी पालक नसतात, त्यातील बरीच लोक या व्यवसायातील माहिती घेत असतात, आणि, काही तरी अंदाज लावत असतात.
अश्या लोकांकडन ग्रुप वर सक्रिय चर्चा वैगरे घडत नसतात.

काही मोजकेच शेळी पालक किंवा त्यात रस असणारे नवीन/भावी शेळी पालक खरे तर चर्चेत भाग घेतात.

जे अनुभावी शेळी पालक आहेत, ते या मुळेच कदाचित सोसियल मीडियावर व्यक्त होत नाहीत. किंवा काहींना व्यावसायिक गुपित ठेवायचं असत.

चॅनेल वर जेंव्हा मी त्या चॅनेल ची जाहिरात इतर ग्रुप वर करावी असे आवाहन करतो तेंव्हा फार थोडे सदस्य तसे करतात, हि निराशाजनक बाब असते. किमान माझ्या पुरती तरी.
इतक्यातच मोठ- मोठी लोकं या सेवेचा खूप भार पडतो, दीड दोनशे कॉल ला दररोज उत्तरे वैगरे देऊन स्वतःचा किमान 6 तास वेळ द्यावा लागतो, लोकांच्या उपयोगी आम्ही पडतो, त्यामुळे लोकांना हायसे होते, वैगरे वल्गना देऊ लागतात. काही प्रश्न उपस्थित करावेत तर वाद...मग विवाद.. वैगरे.
सोसियल मीडिया म्हणजे हे असं माळ्याची मका अन कोलह्याच भांडण.
आपण आपल्या पुरतं लिहावं...
आपण आपल्या पुरतं वाचावं..
आपण आपल्या पुरतं समजावं..

मार्केटिंग च्या लबाड तंत्रांना विरोध करण्यास येथे मज्जाव आहे,..
तुम्हाला हे असलं मार्केटिंग जमत नसेल, सोसियल मीडियाचा मार्केटिंग साठी असा उपयोग करता येत नसेल तर तुम्ही दुधखुळे....
नवखे शेळी पालक स्वतःचे अनुभव शेयर करतात, बहुतेक वेळा ते कच्चे अनुभव असतात, अनुभवांच्या पलीकडे काही तंत्र, शास्त्र, शिस्त वैगरे असते हे आजपावेतो माहित नसलेले, शिकाऊ शेळी पालक ज्या तर्हेने प्रश्न विचारून उत्तरांची अपेक्षा ठेवतात, त्या बरहुकूम नेमके ट्रेडर आणि फायदा लाटणारे व्यावसायिक कोणत्याही व्यवसायात मोक्याच्या जागा अडवून असतात. किंबहुना याची सर्व सामान्य कल्पना करत नाहीत.
फसवलेल्या लोकांचा आकडा हा हिमानगप्रणे असतो, असे मी मानतो. त्याची भीषण, दाहकता गर्तेत गुंतल्याशिवाय कळणार नाही.. अस हे नवं कोरं दालन आहे- बंदिस्त शेळीपालन.
नेमका विश्वास कोणावर, कशावर ठेवायचा हे समजायला किती अवकाश असतो, तो सोसियल मीडियातून नाही समजत, हि उपरती सहसा लवकर होत नाही, किंबहुना होतच नाही.
शास्त्रा पेक्षा लोकांना अनुभव जवळचे वाटतात...
शास्त्र किचकट वाटतं, ते कशाला समजून घ्यायला हवं..?
आणि
शास्रातून शास्त्रीय रित्या फसवता येत हे समजायची गोष्ट तर फार दूर लांबची...!
काय सांगावे ...
एवढं तिखट बोलल्यावर...
तू लय शहाणा... एवढंच बोलायचं बाकी ठेवतील लोकं..!
काही चुकलं असल्यास माफी असावी...असा अभिलाशी टोमणा दनकण डोक्यात सहसा मी हाणत नाही...

करडांची काळजी

मी माझ्याकडे खालील पद्धतीने करडांची काळजी घेतो-
१) सकाळ संध्याकाळ पोटभर दूध पाजतो.
२) जुलाबासाठी cephalaxin, ofloxacin, ornidazole, tinidazole, leporamide, metrinidazole इ औषधांचा गरजेनुसार वापर करतो.
३) दुसऱ्या किंवा तिसऱ्या आठवड्यात जुलाब होऊ लागतात त्यावेळला या उपाय योजना करणे महत्वाचे आहे.
५) चारा खाऊ लागल्यावर जर जुलाब होऊ लागले तर trimethoprim व sulfa औषधे इंजेकशन किंवा गोळीचा श्वरूपात देतो.
६) 30 दिवसाची झाल्यानंतर त्यांना चारा व खुराक थोडा थोडा द्यायला सुरवात करतो. त्या मध्ये गवत, मेथीघस, सूबाभळ इ समावेश असतो व खुराकात गोळी पेंड व सुरवातीला अखंड गहू देतो.
७) 4 महिन्यापर्यंत दूध पिऊ देतो, शेळी लागल्यानंतर मग करडाचे दूध हळू हळू बंद करायचे.
८) सवा ते दीड महिन्याची झाल्यावर ivermectin 2 मिली  देतो, त्यानंतर दर महिण्याला closantel व ivermectin आलटून पालटून देतो.
९) सरकारी दवाखान्यातून स्वस्तात कॅलसियम चे टॉनिक मिळाले तर दुसऱ्या महिन्यापासून तिसऱ्या महिन्यापर्यंत आठवड्यातून एक दोन वेळा पाजतो.
बाळू मोटे बारामती

ब्रीडिंग सर्व्हे

बंदिस्त शेळी पालन

मी (बाळू मोटे, बारामती) एक सर्व्हे करत आहे...
त्यासाठी मी खाली काही पर्याय देत आहे, त्यातील जे पर्याय आपणास लागू होतात त्यांचे केवळ क्रमांक आपण रिप्लाय करायचे आहेत किंवा या ग्रुप वर कळवायचे आहेत. या सर्व्हे चे निष्कर्ष लवकरच मी पुन्हा या ग्रुप वर पोस्ट करिन.

(सर्वाना माझी नम्र पूर्वक विनंती आहे कि आपण माझ्या या पोस्ट ला उत्तर द्यावे) (आपण जास्तीत जास्त 2 पर्याय निवडू शकता)

पर्याय :-1
शेळ्यांमध्ये अंतर्गत प्रजनन केल्याने आपल्या कळपातील करडांची मरतुक वाढली व उत्पादन कमी झाले, असा आपला ठाम अनुभव आहे.

पर्याय:- 2
इनब्रीडिंग/अंतर्गत प्रजनन होत असल्याने आपण बाहेरून दुसरा बोकड आणून लागवडीस वापरला व केवळ त्या मुळे पूर्वी पेक्षा चांगले उत्पादन मिळत आहे, अस आपलं ठाम निरक्षण आहे.

पर्याय:- 3

इनब्रीडिंग (स्वतःच्या कळपातील बोकड वर्षानुवर्षे वापरणे) हि पद्धत अजिबात योग्य नाही, त्याचे दुष्परिणाम मी डोळ्याने पहिले आहेत.

पर्याय:- 4

इनब्रीडिंग हि पद्धत योग्य आहे, व्यवस्थित नियोजन केल्यास तोटा होत नाही, फायदा होतो. बोकड निवडीवर लक्ष द्यावे असे माझे मत आहे.

पर्याय:- 5

आपण आपल्या कळपात इनब्रीडिंग हि पद्धत वापरत आहात.

पर्याय :- 6

तटस्थ/ अजून अभ्यास करायचा आहे/ अनुभव नाही.

(या मेसेज चे विश्लेषण खालील प्रमाणे---)


सर्वाना नमस्कार,

1) काल एक सर्व्हे साठी मी एक पोस्ट टाकली होती, हा मेसेज मी व्हाट्स ऍप व टेलिग्राम वरील 10 ग्रुप वर टाकला होता. त्यात सुमार 4650 शेळी पालक जॉईन आहेत, त्यात काही एका पेक्षा अनेक ग्रुप मध्ये जॉईन आहेत. या 4650 पैकी केवळ 97 लोकांनी आपली प्रतिक्रिया त्या त्या ग्रुप वर कळविली.
2) वरील मुद्यानुसार 2.08 टक्के लोकांनी आपली प्रतिक्रिया नोंदवली म्हणजेच 97.91 टक्के लोकं प्रतिक्रियेबाबत किंवा एकूणच व्हाट्स ऍप टेलिग्राम वरून मिळणाऱ्या माहिती बाबत व तेथे व्यक्त होण्याबाबत उदासीन आहेत हे दिसून येते.
3) ज्या पर्यायाला जास्त मते मिळाली त्या त्या पर्यायानुसार मी त्यांची मते मोजली, त्यांची उतरत्या क्रमाने मांडणी केली. त्यामध्ये 6 क्रमांकाच्या पर्यायास सरवात जास्त म्हणजे 61 मते मिळाली. याचा अर्थ असा कि मत नोंदविलेल्या शेळी पालकांपैकी 63 टक्के लोकांना शेळ्यांचे प्रजनन शास्त्र हा विषय समजून घ्यायचा आहे. त्याचा अभ्यास करण्यास ते उत्सुक आहेत. त्यामुळे त्यांनी तटस्थ म्हणून आपले मत नोंदविले. माझ्या माहितीतील काही सदस्य असे आहेत ज्यांनी 3-4 वर्षापासून शेळी पालन करतात, परंतू त्यांनी पर्याय क्रं 6 निवडला आहे. म्हणजेच त्यांचा अजून प्रजनन शास्त्राचा अभ्यास चालू आहे अस दिसतं.
4) पोस्ट मध्ये पर्याय क्रं 2 मध्ये सांगितलं होतं कि इनब्रीडिंग मुळे शेळ्यांच्या उत्पादनात घट येत होती, अडचणी निर्माण होत होत्या त्यामुळे बाहेरून बोकड आणला व त्यामुळे उत्पादनवाढले. असा अनुभव 6 लोकांना आला. म्हणजेच 6.18 टक्के लोकं आऊट ब्रिडींग केल्याने फायदा झाला या मताचे आहेत.
5) वरील मताच्या नेमके उलटे मत 6 लोकांनी नोंदविले आहे. इनब्रीडिंग हि पद्धत चांगली आहे, फक्त बोकड निवड करून इनब्रीडिंग चे तोटे आपण कमी करू शकतो यावर 6 लोकांचा पूर्ण विश्वास आहे.
6)  पर्याय क्रमांक 4 आणि 5 एकत्रित पणे निवडलेली 4 लोकं आहेत, ज्या अर्थी त्यांनी वरील दोन्ही पर्याय एकत्रित निवडले आहेत त्या अर्थी ते त्यांच्या शेळ्यांच्या कळपात, स्वतःच्या काळपतीलच बोकड ठेवत आहेत.
7) इनब्रीडिंग हि पद्धत योग्य नसून त्याचे दुष्परिणाम स्वतः डोळ्यांनी पाहिल्याचे 97 लोकांपैकी केवळ 3 लोकांनी नमूद केले आहे.
8) पर्याय क्रं 3 आणि 6 एकत्रित निवडलेल्या लोकांची संख्या देखील 3 आहे, इनब्रीडिंग चे दुष्परिणाम होतात असा त्यांचा समज असून अधिक अभ्यास चालु आहे अस त्यांचं मत आहे.
9) पर्याय 5 निवडलेल्या लोकांची संख्या 3 आहे. या 3 लोकांचे त्यांच्या कळपात इनब्रीडिंग हि पद्धत वापरात आहेत अस म्हणणं आहे.
10) पर्याय 5 आणि पर्याय 6 निवडलेल्या लोकांची संख्या देखील 3 आहे. सध्या इनब्रीडिंग चालू आहे व त्याचा अभ्यास सुरु आहे अस मत मिळते.
11) पर्याय 1, 2,3 एकत्रित निवडलेल्या लोकांची संख्या 2 एवढी आहे. यांच्या अनुभवानुसार इम्बरीडिंग हि पद्धत अजिबात योग्य नाही व ते त्यांच्या कळपात अजिबात वापरात नाहीत.
12) पर्याय 2आणि 3 एकत्रित निवडलेल्या लोकांची सांख्य 2 आहे. इनब्रीडिंग चे दुष्परिणाम त्यानि डोळ्यांनी पाहिलेत व आऊट ब्रिडींग करून त्यांना चांगले रिझल्ट मिळालेत.
13)  पर्याय क्रं 4 आणि 6 एकत्रित निवडलेल्या लोकांची संख्या 2 आहे, या पर्यायानुसार इनब्रीडिंग हि पद्धत योग्य आहे व त्याचा अजून अभ्यास चालू आहे.
14) पर्याय 1 व 3 निवडलेल्या लोकांची संख्या 1 आहे. पूर्वी इनब्रीडिंग होत असल्याने करडांची मरतुक होत होती व त्यामुळे हि पद्धत योग्य नसल्याचे ते काळवतात.
15) पर्याय 1 व 6 निवडलेल्या लोकांची सांख्य 1 आहे, त्यांच्या मते इनब्रीडिंग मुले मरतुक होते परंतु आजून अभ्यास चालू आहे.
16) एकूणच इनब्रीडिंग हि पद्धत योग्य नसल्याचे 97 पैकी 18 लोक मानतात, त्यातील काहींचा त्याविषयी अभ्यास चालू आहे.
17) इनब्रीडिंग हि पद्धत योग्य असल्याचे व त्यांच्या शेळ्यांच्या कळपात काही लोक वापरात असल्याचे एकूण 18 लोकांनी नमूद केले आहे.
18) वरील विवेचनावरून इनब्रीडिंग वापरण्याचे व न वापरण्याचे संख्याबळ तुल्यबळ आहे. त्यामुळे इनब्रीडिंग हि पद्धत अजिबात टाकाऊ नाही हे दिसून येते.

(टीप:- मी बाळू मोटे आपणास सांगू इच्छितो कि वरील विवेचन हा काही शास्त्रीय पुरावा नाही, त्यामुळे वरील माहितीचा वापर स्वतःच्या जबाबदारीवर करावा.)

telegram चानेल लिंक

[Forwarded from शेळी पालन चॅनेल (balu mote)]
🙏🌹🌹🌹🌹🌹🌹🙏
स्थानिक जातीच्या शेळ्यांच्या संगोपणाकरिता उपयुक्त माहिती मिळविण्यासाठी आजच खालील लिंक वर टच करून चॅनेल ला जॉईन व्हा...!

या चॅनेल वरील माहिती हि कोणत्याही दैनिकातून, पुस्तकातून किंवा प्रशिक्षण साहित्यातून अथवा इंटरनेट वरील डिजिटल माहितीतून कॉपी पेस्ट व फॉरवर्ड केलेली नाही.

तर हे आहेत एका स्थानिक जातीच्या शेळ्यांचे पालन करणाऱ्या शेळी पालकाचे स्वतःचे अनुभव, अभ्यास व मते..!

कोणत्याही प्रकारची जाहिरात करण्याचा किंवा मार्केटिंग नेटवर्क उभे करण्याचा या चॅनेल चा अजिबात उद्देश नाही.

तेंव्हा आजच या चॅनेल ला जॉईन व्हा, जॉईन होण्यापूर्वी आपल्या मोबाइल सेट वर telegram हे ऍप असल्याची खात्री करून घ्या..

शेळी पालन
अनुभव व माहिती
https://t.me/balumote

(हा चॅनेल केवळ स्थानिक जातीच्या शेळी पाळण्यास प्रोत्साहित करतो याची कृपया नोंद घ्यावी)

बोकड प्रजनन क्षमता

कोणत्याही वयातल्या बोकडाच्या विर्याच्या एका डोस मध्ये हजारो शुक्राणू असतात. त्यातील केवळ 1, 2 किंवा 3 शुक्राणू फक्त शेळी गाभण होण्यास उपायीगला येतात. त्यामुळे बोकड कोणत्या वयाचा आहे याला काही अर्थ उरत नाही. लहान बोकड असेल तर तो लवकर दमून जातो, शेळ्यांच्या मागे पळण्याचा स्टॅमिना कमी पडतो.

उरला प्रश्न शुक्राणू च्या क्षमतेचा, पोषणचा.
अंड कोशात/टेस्टीस/फोलिकल मध्ये शुक्राणू पूर्ण वाढ झाल्यानंतर ते बाहेर एका कोशिकेत/एपिडीदायमिस मध्ये येतात. तिथे एका पूर्ण डोसचे शुक्राणू जमतात, तिथे त्यांचे नारीशमेंट/पोषण केले जाते व नंतरच असे शुक्राणू शेळीच्या पोटात सोडले जातात. या प्प्रोसेस मध्ये अजिबात फेरफार होत नाही. त्यामुळे बोकड कोणत्या वयाचा आहे याचा शुक्राणूंची पोष्णवर काही फरक पडत नाही.
बोकड तंदुरुस्त असणे मात्र आवश्यक आहे
बाळू मोटे बारामती

शेळ्यांची डेमोग्रफी

शेळ्यांची डेमोग्रॉफी

१) डेमोग्रॉफी हा शब्द माणसांच्या लोकसंख्येच्या रचनेस वापरतात.
२) शेळ्यांची लोकसंख्येची रचना देखील आहार शास्त्राच्या दृष्टीने विचारात घेण्याची बाब आहे.
३) माझ्या मते शेळ्यांना वेगवेगळ्या कप्प्यात ठेवू नये. माझं हे वैक्तिक मत आहे तसेच ते फक्त कटिंग साठी पाळण्यात येणाऱ्या शेळ्यांसाठी लागू पडते. सर्व प्रकारच्या शेळ्या फक्त 6 महिन्या खालील करडे सोडून सगळे एकत्र ठेवायचे. बरयाच ठिकाणी असं सांगितलं जातं कि गाभण, भाकड, विलेल्या, बोकड, वेगवेगळ्या टप्यातील करडे इ साठी वेगवेगळे कप्पे करावेत. किंवा काहींच्या म्हणण्याप्रमाणे वाजनानुसार शेळ्यांचे वेगवेगळे कप्पे करावेत. आणि काहींच्या म्हणण्यानुसार एकमेकीला मारणाऱ्या शेळ्या वेगवेगळ्या कप्प्यात ठेवाव्यात. असं सगळं करता येत नाही, त्यास खूप श्रम,जागा, भांडवल आणि नियोजन आवश्यक आहे. मुळात हे सगळं करण्याची आवश्यकता नसते असं माझं स्पष्ट मत आहे.
४) माझ्याकडे समजा 10 शेळ्या आहेत त्यातल्या मोठ्या 2 मारक्या शेळ्या मी बाजूला काढल्या. आता अस झालं कि उरलेल्या 8 शेळ्यातील दुसऱ्या 2 मोठ्या शेळ्या इतर शेळ्यांना मारायला सुरवात करतात. समजा मी त्यांना देखील बाजूला काढले. आता शेळ्या उरल्या 6. त्यातही पुन्हा तेच होते, त्या 6 पैकी आणखी एखादी दुसरी शेळी उरलेल्या शेळ्यांना मारायला सुरवात करते. हे कधीच थांबत नाही.
थोडक्यात मारक्या शेळ्या बाजूला काढणे हा काही उपाय असू शकत नाही. त्या मारक्या शेळ्यांमुळे मार खाणाऱ्या शेळ्यांना पोटभर चांगलं चुंगल खाता येत नाही परिणामी त्यांची चांगल्या चारा मिळण्याच्या दृष्टीने उपासमार होते.
५) समजा माझ्याकडे 10 शेळ्यांसाठी एक गव्हाण आहे तिची लांबी 10फूट आहे. आता ज्या 2 मोठ्या मारक्या शेळ्या असतात त्या गव्हाणीच्या 2 बाजूला पुरेसे अंतर सोडून उभ्या राहतात व चांगला चारा संपेपर्यंत व त्यांचे  समाधान होत नाही तो पर्यंत त्या दोघी इतर शेळ्यांना गव्हाणीकडे फिरकू देत नाहीत.
६) जेंव्हा आपण वेगवेगळे कप्पे करून शेळ्यांना कमी अंतराच्या गव्हाणीत खाऊ घालतो तेंव्हा नेमकी अशीच स्थिती निर्माण होते. जेंव्हा माझ्या हे लक्षात आलं तेंव्हा मी अस्तित्वात असलेले कप्पे मोडून टाकले व अखंड गोठा ठेवून गव्हाण देखील अखंड ठेवली. आता माझ्याकडे 30 शेळ्यांसाठी 80 फूट लांबीची गव्हाण आहे.
७) जास्त लांबीची गव्हाण व जास्त शेळ्या असल्याने त्यांच्यात खाण्यासाठी नैसर्गिक स्पर्धा लागते आणि मारक्या शेळ्यांना एवढ्या जास्त लांबीच्या गव्हाणीवर नियंत्रण ठेवायला अवघड जाते. काही प्रमाणात आपला प्रश्न या रचनेमुळे सुटतो असं माझं निरीक्षण आहे.
८) बऱ्याचदा मी शेळीपालकांचे अनुभव ऐकतो. त्यात बरेच जण सांगतात कि मी सकाळी 6 वाजता अमुक चारा टाकतो, पुन्हा 7 वाजता अमुक चारा पुन्हा 9 वाजता फलाना चारा, मग 4 वाजता पुन्हा आणखी कसला तरी चार व पुन्हा संध्याकाळी आणखी वेगळा चारा टाकतो. सोप्या भाषेत सांगायचं म्हणजे उपलब्ध चारा दिवसात अनेक वेळा विभागून दिला जातो.
९) असा विभागून चारा देणे मला अजिबात पटत नाही. मी तसा देत नाही. मी दिवसातून एकदाच चारा टाकतो. खुराक देखील एकदाच टाकतो. माझं हे नियोजन बहुतेक शेळीपालकाना पटत नाही, रुचत नाही आणि म्हणून मी बरेचदा सांगत हि नाही. आपण माहिती सांगा आणि आपलीच निंदा करून घ्या- कोणी सांगितलंय एवढं.
१०) अनेक वेळा थोडा थोडा चारा टाकल्याने नेमका काय फायदा होतो? मी त्यावर बोलणार नाही पण तोटा काय होतो ते नक्की सांगेन. ज्यांना पटेल त्यांनी रिप्लाय द्यावा ज्यांना नाही पटणार त्यांनी हे काहीतरी नवीन खुळ आहे असं समजून सोडून द्यावं. ११)  ज्या ज्या वेळेला तुम्ही चारा गव्हाणीत टाकाल तेंव्हा तेंव्हा त्यातील चांगला भाग मोठ्या आणि मारक्या शेळ्या दमदाटी करून व रेटारेटी करून खाऊन घेतात. समजा तुम्ही चिकातील मका कणसा सहित कुट्टी करून टाकली तर त्यातली सर्व कणसे मोठ्या व मारक्या शेळ्या खाऊन घेतात, त्याजेंव्हा वेगवेगळ्या कप्प्यात असतील तेंव्हा
१२) आता जर आपण मका, मेथीघास, सोयाबीन कुटार, सुभाभळीचा पाला इ पूर्ण दिवसाचा आहार एकत्र कुट्टी करून टाकला तर काय होते? एवढा सगळा चारा मोठ्या व मारक्या शेळ्या एकदम खाऊ शकत नाही. त्यामुळे इतर शेळ्यांना देखील तो चारा उपलब्ध होतो. हि मी उपयोगात आणत असलेली पद्धत आहे. मला यात कोणताही दोष आढळून आला नाही.
१३) शेळ्यांसाठी वेगवेगळे कप्पे करावे लागतात पण ते तुमच्या ब्रिडींग प्रोग्रॅम नुसार करावे लागतात. त्या विषयी येथे लिहिणे उचित नाही.
१४) वरील सर्व विवेचना बाबत काही प्रश्न नक्कीच मनात निर्माण झाले असतील. उदा- मार खाल्यामुळे शेळ्या गाभडतील, गाभण शेळ्यांना, विलेल्या शेळ्यांना जास्तीचा पोषण मूल्य असलेला चारा कसा द्यायचा इ. या सर्वांची उत्तरे आहेत- पण त्यावर ग्रुप वर चर्चा व्हावी अशी मी अपेक्षा व्यक्त करतो.
बाळू मोटे बारामती

थेरी आणि प्रॅक्टिकल

१) न्यूटन चे सीताफळ खाली पडते आणि गुरुत्व आकर्षणाचा थेरीचा जन्म होतो. एडिसन चे 999 प्रयोग फसतात आणि नंतर टंगस्टन च्या धातूतून वीज लखलखते, ती कशी त्याची थेरी तयार होते, जी आम्हाला लवकर समजत नाही. चार्ज कोणाकडून कोणीकडे आणि इलेक्ट्रॉन कोणाकडून कोणीकडे वाहतात हे आम्हाला कुठे समजलं, तसाही याचा सर्व समान्य जगण्यात कुठे उपयोग आहे? कोना एकाला एका डब्यात ठेवलेलं प्लास्टिक उष्णतेला घाबरत नाही, हे लक्षात आलं, त्यानं नंतर टेफ्लोन च्या तव्याचा शोध लावला. नॉन स्टिक च्या तव्याला टेफ्लोन कसे चिकटवतात? हे जर मला समजून घ्यायचं असेल तर मी कुठे जाऊ जिथ्ये मला प्रॅक्टिकली समजून सांगितलं जाईल.
२) थेरीचा जन्म होतोच कसा मुळात? हो थेरी आभाळातून पडते! देव दृष्टांत देतो! कथा कविता जश्या स्फुरतात तशी सुचत असेल कदाचित.
३) प्रॅक्टिकल ज्ञान तेवढं डोळस,उपायोगाचं, बाकी थेरी म्हणजे घोकंपट्टी, खर्डेघाशी, घिसा पिटा, पुस्तकी कीड वैगरे?
४) थेरी न वाचता जर मला शिक्षण घेता आले असते तर फार बरं झालं असतं. मी माझ्या गुरुजींना विचारलं- मला थेरी अजिबात शिकवू नका, मला फक्त प्रॅक्टिकल शिकवा. गुरुजींच्या पुढच्या वाक्याने मी चरकलो, आणि तेंव्हा पासून थेरीला अजिबात नावं ठेवत नाही. ते म्हणाले -' प्रॅक्टिकल ने शिकत बसलास तर तू थेरी ने शिकणाऱ्यांपेक्षा 3 पटीने मागे पडशील'.
५) कोणीतरी प्रथम प्रॅक्टिकल केलेलं असत, अनुभव घेतलेला असतो, मग ते अनुभव लिहून काढले जातात, त्यात आणखी इतरांच्या अनुभवांची भर पडते. आणि मग त्याची थेरी बनते. म्हणजे थेरी मूळ स्वरूपात प्रॅक्टिकल अनुभव असतात. ती काय आभाळातून पडत नाही.
६) उपलब्ध थेरी चे अवलोकन करून स्वतःला प्रॅक्टिकल करता येणे यात माणसाचं कौशल्य असतं. हे कौशल्य ज्याच्याकडे चांगले तो माणूस यशस्वी झालाच म्हणून समजा. थेरी समजून घेणे आणि तिचा प्रत्यक्षात उपयोग करणे यातील अंतर तोडणे ज्यांना जमतं त्यांच्यासाठी थेरी अवघड नसून ज्ञानाचं भांडार असतं.
६) थेरी लिहिण्याची एक पद्धत असते. ती शास्त्रीय पद्धतीनेच लिहावी लागते. तिला पुरावे, संदर्भ लागतात, त्याशिवाय तिला काही महत्वच नसतं. गणितं लागतात, सांख्यिकीय विश्लेषण लागते, आणि मग काही निशकर्ष देखील थेरी तुम्हाला तुम्ही प्रॅक्टिकल करायच्या अगोदर तुम्हाला सादर करते.
७) थेरी आपल्याला शिकवते, कोणता रस्ता चुकीचा आहे, आणि कोणता बरोबर, कोणता कठीण आणि कोणता सोपा. प्रॅक्टिकल करत प्रत्येक रस्ता समजून घ्यायला गेलो तर एका जन्मात ते शक्य होणार नाही.
८) शेळी पालन करताना देखील थेरीचा पुरेपूर उपयोग करून घ्यायला हवा. नाहीतर रस्ता खडतर आहे, हे लक्षात असू द्यावे.
बाळू मोटे

चाकणचा बाजार आणि मी

१) कालच्या शनिवारी चाकणच्या बाजारात काही मेंढ्या व कोकरी घेऊन विक्रीस गेलो होतो. बाजार चांगला झाला.
२) मी खाली काही लिहिण्यापूर्वी माझ्या विषयीच्या काही बाबी मी मुद्दाम स्पस्ट करणार आहे, त्यामुळे मी जे खाली लिहिणार आहे त्यावर आपला विश्वास बसेल.
माझा जन्म पिढीजात शेळी मेंढी पालन करणाऱ्या धनगर समाजातील एका सामाजिक दृष्ट्या मागास कुटुंबात झाला. त्यामुळे लहान पणापासून शेळ्या मेंढ्यात मी वावरलो आहे. घरात लाडका असल्याने माझ्या हट्टापोटी मला शेळ्या मेंढ्यांच्या बाजारात अगदी लहानपणापासून सतत नेलं जायचं. पूर्वी आमचा वाढा ठाणे, पनवेल, भिवंडी वैगरे कोकण भागात जायचा, तेंव्हा मी कित्येकदा कल्याण भिवंडीच्या शेळ्या मेंढ्यांच्या बाजारात गेलो, पण मला त्यातले काही आठवत नाही. त्यानंतर आमचा वाढा (मेंढरं) शिरूर, पारनेर, अकोले, संगमनेर या भागात जाऊ लागला त्यामुळे मला चाकण, बेल्हा, शिरूर, तळेगाव, लोणंद, इगतपुरी या बाजारात जात असतो. 1998 ते 2014 पर्यंत मी जास्तीत जास्त वेळा चाकणच्या बाजारात गेलो आहे. बेल्हा आणि तळेगावच्या बाजारात देखील मी नेहमी जात असतो, इकडे माझ्या गावी लोणंद च्या बाजाराचे मी करडे विकण्यासाठी बंदिस्त शेळीपालन केल्यापासून नेहमी जात असतो.
३) चाकणचा बाजार मी नेहमी पाहत आलो आहे. अगदी कळायला लागल्यापासून ते आज पर्यंत जसं जमेल अस मी त्या बाजाराचे अवलोकन केलेलं आहे. मला काही बाबी अगदी स्पस्ट आठवतात.
४) 1998 ते 2012 पर्यंत चाकणच्या बाजारात एकूण अवकेच्या तुलनेत शेळ्यांची आवक 30 ते 40 टक्के पेक्षा कमी असायची. 2012 पासून या अवकेत शेळ्यांची सांख्य हळू हळू वाढू लागली.
५) काल च्या शनिवारी मी सगळा बाजार फिरून पहिला. चित्र उलटं झालं होतं. एकूण अवकेच्या तुलनेत मेंढ्यांची आवक 30 ते 40 टक्के होती आणि शेळ्यांची आवक भरमसाट होती.
६) कालच्या एवढ्या शेळ्या विक्रिस आलेल्या मी आजवर चाकणच्या बाजारात कधीच पहिल्या नव्हत्या. तुम्ही म्हणाल कि मेंढ्यांची आवक कमी झाली त्यामुळे शेळ्यांची आवक वाढली एकूण एकच झाले, काही फरक पडत नाही. तर ते तसे अजिबात नाही.
७) मेंढी पालन या व्यवसायात किमान महाराष्ट्रात 95 टक्के वाटा हा धनगर समाजाचा आहे, अस मी मानतो. माझं वाक्य आपणास खरं वाटणार नाही- परंतु पुणे स्थित अंतरा संस्थेच्या प्रमुख डॉ नित्या घोटगे (M V S c ) यांनी त्यांच्या 'दख्खन पठारावरील मेंढी पालान' या पुस्तकात धनगर समाजाचे गौरव करताना खालील वाक्य म्हटले आहे-
' जलद गतीने बदलत जाणाऱ्या आजच्या जगात ह्या समजुती, मेंढी पालनाची ह्या पद्धतींना फारसा अर्थ उरलेला नाही. तरीही धनगर व ते पाळत असलेल्या मेंढ्या यांना या जगात आजकालच्या महाकंपन्या एवढेच महत्व आहे'
८) कालच्या बाजारात मेंढ्यांचा आवक कमी होती याचा अर्थ मेंढी पालन कमी झाले असा नव्हे, तो सिझनल इफेकट आहे. उन्हाळा असल्याने आवक कमी होती, परंतु शेळ्यांचे तसे नाही.
९) शेळी पालन या व्यवसायात धनगर समाजाचा वाटा फार कमी आहे, शेतकरी वर्ग छोट्या प्रमाणात मोठ्या संख्येने शेळी पालन करत आलेला आहे. परंतु एवढ्या मोठा प्रमाणात शेळ्यांची आवक बाजारात मी कधी पहिली नव्हती. याचा अर्थ असा कि आजकाल शेळी पालन व्यवसायाचे एवढे उदात्तीकरण केले जाते त्यामुळे जी मंडळी थोड्या प्रमाणात शेळी पालन करत होती त्यांनी त्यात थोडी थोडी वाढ केल्याचे दिसते.
१०) पुढील 2-5 वर्षात बंदिस्त शेळी पालन करणाऱ्या शेळी पालकास खूप अवघड जातील असे मला वाटू लागले आहे. मोठ्या प्रमाणात आवक होऊ लागल्याने येत्या काळात शेळ्यांचे बाजार भाव मंदावू लागतील असे माझे अनुमान आहे.
११) याचा जास्त तोटा बंदिस्त शेळी पालन करणाऱ्या शेळी पालकास होऊ शकतो, कारण पारंपरिक शेळी पालन आणि बहुअंशी मेंढी पालन हे कष्ट हेच भांडवल या तत्वावर चालतात त्यामुळे हे व्यवसाय मंदित सुद्धा तगून निघू शकतात, बंदीस्त वाले नाही.

डायजेस्टीबिलिटी --

१) शेळीने चारा खाल्यानंतर तो किती पचला यास साधरणपने डायजेस्टीबिलिटी असे म्हणता येईल.
२) आहार शास्त्राचा विचार करताना चाऱ्याच्या व खुरकाच्या डायजेस्टीबिलिटी चा विचार होणे खूप महत्वाचे आहे. अन्यथा पुरेसा चारा खाऊ घालून देखील अपेक्षित वजन वाढ मिळणार नाही.
३) चारा कोवळा असताना किंवा शेंड्याकडील भाग हे पचायला सोपे असतात, म्हणून त्याची डायजेस्टीबिलिटी जास्त असते.. फायबर लवकर पचत नाहीत, म्हणजेच ज्या चर्यात फायबर चे प्रमाण जास्त असा चारा लवकर पचत नाही. मग कोवळ्या शेंड्यात फायबर नसतात का? असतात..
फायबर बनलेले असतात चढत्या क्रमाने सेल्युलोज, हेमी सेल्युलोज, काईटिन, लिग्निन इ. सेल्युलोज पचवायला सोपे तर लिग्निन पचवायला खूप अवघड असते... कोवळ्या शेंड्यात सेल्युलोज तर झाडांच्या सालीत, वनस्पतीच्या फ़ांदीत लिग्निन असते.
आणि म्हणून शेळ्या वनस्पतीची कोवळी पाने व शेंडे खाण्यास जास्त आग्रही असते.
४) ज्या चर्यात जड प्रकारचे फायबर असतील असा चारा आपण मोठ्या प्रमाणात शेळ्यांना खाऊ घातला अगदी dm मोजून तरी देखील त्याची डायजेस्टीबिलिटी कमी असल्याने शेळ्यांना त्या चाऱ्याच्या पचनातून पुरेशी अन्नद्रव्य मिळणार नाहीत. म्हणून आहार शास्त्र शिकण्याची गरज आहे.
५) ज्या पिकांचे आपण बी काढून घेतो आणि उरलेला भाग चारा म्हणून वापरतो उदा, ज्वारी, बाजरी, मका, गहू, तूर, हरभरा, सोयाबीन इ यांची डायजेस्टीबिलिटी कमी असते. त्यामुळे त्यातून शेळीस चारा पचल्यानंतर पुरेसे अन्नद्रव्य उपलब्ध होणार नाहीत.
६) कांदा पात जर शेळ्यांना भरपूर खाऊ घातली तर त्याची डायजेस्टीबिलिटी चांगली असल्याने शेळीला पचनानंतर पुरेसे अन्नद्रव्य उपलब्ध होते पण शेळीला तिचे पोट भरल्यासारखे वाटत नाही. त्यामुळे इतर शुष्क चाऱ्याची गरज असते. ७) जेंव्हा आपण असा पचायला हलका एखादा चारा आहारात समाविष्ट करू तेंव्हा फायबर जास्त असलेला दुसरा चारा त्याच्या जोडीला हवा हे आपण समजून घ्यायला हवं.
८) ज्या कालावधीत आपण शेळीला वाळलेला चारा जास्त प्रमाणात देत असतो तेंव्हा शेळीची लेंडी थोड्या पाण्यात टाकून घट्ट द्रावण तयार करावे, हे द्रावण चिमटीत घेऊन त्याच्या मउपणासाठी तपासावे. आपण पिठाच्या गिरणीत पीठ तपासतो तसे. कोरडा चारा जास्त प्रमाणात आहारात असेल तर द्रावण चरबट लागेल आणि ओला हिरवा व कोवळा चारा अहारात असेल तर द्रावण मऊ लागेल.
९) जितकी लेंडी जास्त चरबट तितकी पचनियता कमी व जितकी मऊ तितकी ती जास्त असा आपण बोध घ्यायला हवा.
१०) आहारात फायबर चा समावेश करण्यास लोक जास्त आग्रही असतात पण कोणत्या प्रकारचे फायबर असलेला चारा समावेश करावा हे जास्त कोणी सांगत नाही, यावर स्वतः अभ्यास करून योग्य निर्णय घेणे गरजेचे ठरते.
बाळू मोटे बारामती

PAlatability

१) हा शब्द मराठीत थेट भाषांतरित करता येत नाही मला. शेळी ज्या आवडीने एखाद्या चाऱ्याचा जास्त पसंती देते त्यास palatability म्हणतात. म्हणजे शेळीची चार्याबाबत ची पसंती होय.
२) उदा - जर आपण कडूनिब, बाभूळ, सुबाभूळ व ग्लिरिसीडीया या 4 झाडांचा पाला शेळी समोर आणून ठेवला तर शेळी प्रामुख्याने सुबाभळीचा पाला जास्त प्रमाणात खाईल त्यानंतर तिचा पसंती क्रम बाभूळ असेल व त्यानंतर कडूनिब आणि शेवटी ग्लिरिसीडीया असेल.
३) येथे कोणत6 चारा पिक किती पौष्टिक आहे हे महत्वाचं नसते, ते पीक फक्त शेळीच्या पसंतीला उतरलं पाहिजे.
४) हिरव्या चाऱ्याची palatability हि वाळलेल्या चार्यापेक्षा नेहमीच जास्त असते.
५) हायब्रीड चाऱ्याची जसे फुले जयवंत (हत्ती घास) ची palatability कमी आहे. Upl कंपनीने नुट्रीफीड नावाची बाजरी(चारा पीक) आणली होती, पण तिची palatability कमी असल्याने ती जात पुढे चालली नाही

नमस्ते

१) शेळी पालन करताना चाऱ्याची उपलब्धता, गुणवत्ता आणि खर्च या महत्वाच्या बाबी आहेत. शेळी म्हणजे स्मॉल रूमीनंट प्राणी चाऱ्याच्या बाबतीत अत्यंत लवचिक आहे आणि सहजासहजी बहुविध आहार पद्धतीला अंगिकरून त्यातून तग धरून राहणार प्राणी आहे.
२) त्यामुळे जर कोरडा चारा सहज आणि स्वस्त उपलब्ध होणार असेल तरच कोरड्या/सुक्या चाऱ्याचा आग्रह धरायला हवा. सुक्या चाऱ्याची जास्त गरज हि large रूमीनंट ला म्हणजे गाई वैगरेना जास्त आहे. माझं ठाम मत आहे कि शेळीला कोरडा चारा नाही दिला तरी तिला काही फरक पडत नाही.
३) कोरड्या चाऱ्याची palatability हि ओल्या चाऱ्याच्या तुलनेत खूपच कमी आहे. त्यामुळे dmi (ड्राय मॅटर इंटेक) कमी होतो. आणि म्हणून dmi वाढवण्यासाठी जास्तीचा सुका चारा द्यावा लागतो, कारण शेळी अत्यंत चोखंदळ प्राणी आहे. त्यामुळे ती टाकलेल्या सुक्या चार्यातील निवडक भाग खाते आणि बाकीचा तसाच सोडून देते. त्यामुळे चारा वाया जातो असं माझं मत आहे.
४) सुक्या चाऱ्याची digestibility (पचणीयता) सुद्धा ओल्या चाऱ्याच्या तुलनेत खूपच कमी आहे. आणि म्हणून आवश्यक अन्नद्रव्य प्राप्त करण्यासाठी तिला जास्तीचा सुका चारा खावा लागतो. पण पचन संस्थेच्या मर्यादेमुळे ती जास्त सुका चारा खाऊ शकत नाही.
५) ज्या प्रकारे ओल्या चाऱ्यावर बॅक्टेरियाची प्रक्रिया जलद होते, त्या तुलनेत सुका चारा बॅक्टेरिया कडून (रुमेन मधील) लवकर डायजेस्ट केला जात नाही, परिणामी सुका चारा पचवायला शेळीला जास्त कालावधी लागतो.
६) आता प्रश्न राहतो तो शेळीला योग्य प्रमाणात फायबर किंवा रफेजेस मिळण्याचा, जनरली ते सर्व सुक्या चार्यातून मिळते असा आपला समज असतो. ते काही प्रमाणात बरोबर आहे देखील. आणि म्हणूनच सुक्या चाऱ्याचा आग्रह धरला जातो, त्यामुळे पचन क्रिया सुधारते अस मत असतं. मुळात ओला हिरवा चारा त्याच्या वाढीच्या योग्य कालावधीत काढून शेळ्यांना खाऊ घातला कि त्यांची फायबर ची गरज पूर्ण होते असं माझं निरीक्षण आहे. यात आणखी एक बाब महत्वाची असते ती म्हणजे एकदल आणि द्विदल चाऱ्याचे वजनी योग्य प्रमाण. जर द्विदल चारा एकदल पेक्षा वजनी जास्त प्रमाणात दिला तर साहजिक पचनाचे प्रॉब्लेम तयार होत असतात. पण फिरसत्य शेळ्या अश्या सर्व प्रकारच्या चारा पद्धतीला पुरून उरतात. बंदिस्त मध्ये मात्र अडचण येते.
७) वरील वेवेचनानुसार सुका चारा देऊच नये अस मला सुचवायचं नाही. सुका चारा स्वस्त असेल तरच द्या. उगाच विकत घेऊन वैगरे देऊ नये. अश्या परिअथीतत सुका चारा नसला तरी काही बिघडत नाही.
८) ज्या वेळेला शेळीला खाल्लेला चारा व्यावस्थित पचतो त्या वेळी शेळीची लेंडी हि पोवाटी म्हणजेथोडी घट्ट व अनेक लेंड्यांची मिळून एक मोठी लेंडी तयार होते. जी जमिनीवर पडल्यानंतर थोडी पसरते. जर शेळीची लेंडी कडक आणि सुट्टी सुट्टी पडत असेल तर ती जो चारा खाते तो तिच्या द्वारे योग्य पचला जात नाही असे मानायला बराच वाव आहे.आणि जर लेंडी /पोवाटी न पडता त्या पेक्षा जास्त पातळ विष्ठा पडत असेल तर तिच्या आहारात फायबर चे प्रमाण कमी आहे असं समजायला हरकत नाही. येथे शेळीला जुलाब होत नाहीत याची खात्री करून घ्यावी. कोणताही सुका चारा न देता माझ्या शेळ्या पोवाटी टाकतात. त्यामुळे मी सुका चारा द्याच अस सांगत नाही.
९) आहार शास्त्राचा विचार करताना शेळी सारख्या स्मॉल रूमीनंट व गाई सारख्या large रूमीनंट प्राण्यांचा वेगवेगळा विचार करायला हवा, इतकच माझं सांगण आहे.

बाळू मोटे बारामती ९४२२५१२६८०

नमस्ते.

१) शेळीच्या आहार शास्त्राचा विचार करताना माझ्या मते खालील बाबींचा देखील त्यात विचार करायला हवा-
- palatability
- शेळीची आवड- निवड
- शेळीच्या रुमेन मधील जिवाणूंची भूमिका.
२) जर 10 किलो ओल्या मेथी घासा ऐवजी तोच सुकवून 3 किंवा 5 किलो शेळीला खाऊ घातला तर शेळीच्या पोटात जास्त dm जाईल अस म्हणणं काही योग्य नाही. कारण शेळी स्वतः ठरवत असते तिला किती dm खायचा आहे तो. तिचा स्वतःचा हिशोब ओल्या चाऱ्यावर नसतोच, तो dm वरच असतो.
३) जेंव्हा आपण शेळीला पूर्ण सुका चारा खाऊ घालू तेंव्हा ती तो वजनाने कमी खाईल व पाणी जास्त पेईल. आणि जेंव्हा आपण तिला फक्त ओला जास्त पाणी असलेला चारा खाऊ घालू तेंव्हा ती चारा जास्त खाईल व पाणी कमी पेईल.
४) आपण ओल्या व सुक्या चाऱ्याचे कसेहि कोणत्याही प्रपोषण मध्ये मिश्रण केलं तरी शेळी तिला आवश्यक असणारा dm ती त्यातून मिळवते व तेवढाच चारा खाते, अस माझं निरीक्षण आहे.
५) जेंव्हा मका नुकतीच फुलोऱ्यात येते तेंव्हा मला 8 क्रेट चारा टाकावा लागतो, तीच मका चिकात असताना 6 क्रेट व त्यापुढच्या अवस्थेत 4-5 क्रेट चारा लागतो. तीनही पद्धतीत शेळ्यांचे पोट भरते.
६) शेळी संपूर्ण पने तिच्या प्रोटीन, व्हिटॅमिन्स गरजेसाठी चाऱ्यावर अवलंबून राहत नाही. तिच्या पोटातील जिवाणू तिच्यासाठी ते काम करतात. युरियाचा वापराने शेळीला ज्या पद्धतीने प्रोटीन दिल जातं त्या पद्धतीचा आपण विचार करायला हवा.
७) शेळ्या बंदिस्त केल्यानंतर अर्थातच चाऱ्याचा चॉईस त्यांना कमी असतो. इतरवेळेला शेळ्या त्यांच्या आवडीने चारा खाऊन आवश्यक अन्नद्रव्यांची गरज भागवू शकतात, पण बंदिस्त मध्ये तसे होत नाही. तेंव्हा आपणास शेळीच्या गरजेचा विचार करून आवश्यक प्रजातीचा चारा तिला मुबलक प्रमाणात खाऊ दिला पाहिजे. पण नेमका कोणता चारा द्यावा म्हणजे आर्थिक दृष्ट्या परवडेल, श्रम बचत होईल, आणि शेळ्यांची वाढ चांगली होईल?
८) चारा आणि खुराक एकमेकाला पूरक आहेत अस मी मानतो. जनरली आपण खुराक शेळ्यांच्या वजन वाढीसाठी, दूध वाढीसाठी वैगरे देत असतो. पण खरे तर खुराक हा चार्यास पूरक अन्न घटक आहे अस माझं निरीक्षण आहे. जेंव्हा चारा चांगल्या दर्जाचा दिला गेला तेंव्हा तेंव्हा शेळ्या जास्त खुराक खात नाहीत, उलटपक्षी खुराक चांगल्या दर्जाचा दिल्यानंतर शेळ्या चारा कमी प्रमाणात खातात अस माझं ठाम निरीक्षण आहे.
९) एका ठराविक मर्यादेपर्यंत खाल्लेल्या खुराकाचं मांसात रूपांतर होतं, त्या पेक्षा जास्त खुराक दिला तर तो वाया जातो अस माझं मत आहे. मग हि मर्यादा नेमकी कशी डिफाईन करायची हा एक महत्वाचा मुद्दा आहे.
१०) आपण बहुतेक वेळा कळत नकळत संकरित hf गाईंच्या पद्धतीने शेळ्यांच्या आहाराचा विचार करतो असे मला वाटते. संकरित गाईत आणि शेळ्यांमध्ये जमीन अस्मानाचा फरक आहे. दररोजच्या खुराकात संकरित गाईला विटलेली भाजी मिक्स करून दिली तरी ती गाई ते आवडीने खाईल पण शेळी अजिबात खाणार नाही, हाच तो नेमका फरक आहे. गाईनपेक्षा शेळ्या खाद्याची palatability ला जास्त महत्व देतात.
बाळू मोटे