भाग 1
1) गावरान स्थानिक शेळ्या, उस्मानाबादी, संगमनेरी इ शेळ्यांची अनुवांशिक वृद्धी घडवून आणणे हि महाराष्ट्रातल्या शेळी पालकांची नैतिक जबाबदारी आहे. हे काम कोणी परराज्यातील व्यक्ती करणार नाही.
2) रेकॉर्ड ठेवण्यासाथीं आपणास फार मोठी गुंतवणूक कार्याची नाहीये- एक पेन, एक वही, आणि एक वजन काटा एवढ्या बाबीवर आपण अनुवांशिक नोंदी ठेवून शेळ्यांची चांगला कळप बनवू शकतो. हे काम चिकाटीने, मेहनतीने वर्षानुवर्षे करत राहावे लागते.
3) या साठी आवश्यक माहिती/ज्ञान आपणास वेगवेगळ्या ठिकाणाहून सतत घ्यावे लागेल.
4) बाजारात जी उपलब्ध पुस्तके याहेत, नेट वर जी उपलब्ध माहिती आहे तिचा अभ्यास करावा लागेल.
5) मी बंदिस्त शेळी पालन करत असल्यापासून म्हणजे पाठीमागील 4 ते 5 वर्षापासून या विषयाचा अभ्यास करत आहे अजून पण अभ्यास चालूच आहे. मी जो अभ्यास केला तो या लेख मालेच्या माध्यमातून आपल्या समोर ठेवण्याचा माझा प्रयत्न आहे.
6) रेकॉर्ड ठेवणे त्या रेकॉर्ड चे विश्लेषण करणे व त्या विश्लेषणवरून आपल्या शेळ्यांचा कळप होमोजिनियास बनवणे अधिक उत्पादनक्षम बनवणे आवश्यक आहे. हे कसे करता येईल ते सांगण्याचा माझा प्रयत्न असणार आहे.
7) मी जी माहिती सांगणार ती तितकीशी शास्त्रीय नाही. मी माझ्या पाढातिने सांगनार आहे. त्या मुले या माहितीचा उपयोग आपण आपल्या जबाबदारीवर करणे हिताचे आहे. शास्त्रीय रित्या जर विश्लेषण करायला गेलो तर ते माझ्या व आपल्या डोक्यावरून जाण्याची शक्यता आहे. त्या मुले त्या भानगडीत मी पडणार नाही.
8) सर्वांनी या बाबतीत मला सहकार्य करावे अशी माझी आपणास विनंती आहे.
शेळ्यांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण
भाग 2
1) माझ्या मते शेळ्यांच्या रेकॉर्ड चे प्रमुख 3 प्रकार आहेत.
- जमा खर्च रेकॉर्ड
- वंशावळीचे रेकॉर्ड
- स्टोक रजिस्टर/ वस्तू रेकॉर्ड
2) जमा खर्चाच्या रेकॉर्ड संबंधी मी या आधी 6 भाग लिहून त्यावर प्रकाश टाकला आहे, किमान तसा प्रयत्न केला आहे. मणी मॅनेजर या ऍप मध्ये आपण आपल्याला हवी तशी कॅटेगरी करून जमा खर्चाचे रेकॉर्ड लिहू शकतो. या विषयी अधिक माहिती मी माझ्या टेलिग्राम चॅनेल वर जतन करून ठेवली आहे. ती खालील लिंक ला भेट देऊन वाचून घ्यावी.
3) जमा खर्चाचे रेकॉर्ड हे सर्वात महत्वाचे रेकॉर्ड आहे. त्या शिवाय शेळी पालन करणे म्हणजे खूप मोठी चूक होय.
4) वंशावळीचे रेकॉर्ड हे जमा खर्चाच्या रेकॉर्ड नंतर अत्यंत महत्वाचे रेकॉर्ड होय. जमा खर्चाच्या रेकॉर्ड चा केवळ आपल्याला फायदा होतो परंतु वंशावळीचे रेकॉर्ड चा नवीन शेळी पालकास/खरेदीदारास व स्वतःस फायदा होतो. या रेकॉर्ड वरून खरेदीदार आपल्याकडून अहिल्या खरेदी करायच्या किंवा नाही हे ठरवू शकेल. आपण देखील रेकॉर्ड च्या आधारे आपणास हव्या त्या किमतीस आपला माळ विकू शकू.
5) वंशावळीचे रेकॉर्ड च्या साह्याने आपण आपल्या शेळ्यांची अनुवांशिक सुधारणा घडवून अनु शकतो. त्या साठी हे रेकॉर्ड व्यवस्थित लिहिणे व त्याचे योग्य विश्लेषण करून निर्णय घेणे आवश्यक ठरते.
6) वंशावळीचे रेकॉर्ड/पीडिग्री रेकॉर्ड वेगवेगळ्या पद्धतीने लिहिले जाऊ शकते, किंबहुना त्याची हि शास्त्रीय पद्धत आहे. परंतु शास्त्रीय पद्धतीने हे रेकॉर्ड लिहिणे आपल्या सारख्या सर्वसमानय शेतकऱ्यास जमेलच असे नाही. म्हणून मी येथे मी ज्या पद्धतीने रेकॉर्ड लिहितो ते उदा म्हणून देणार आहे. माझी पद्धत हि काही पूर्णतः शास्त्रीय नाही, मी माझ्या होशोबाने या पद्धती विकसित केल्या आहेत. याच पद्धतीने आपण रेकॉर्ड लिहावे असा माझा आपणास आग्रह नाही. माझ्या रेकॉर्ड कडे केवळ उदाहरण म्हणून पहावे.
7) मी वंशावळीचे रेकॉर्ड चे प्रमुख 3 भाग केले आहेत-
* शेळ्यांची नोंद- यात शेळ्यांची वजने, लांबी, छातीचा घेर उंची, bcs, इ माहिती घेतली आहे, या विषयी सविस्तर रेकॉर्ड चे फोटो टाकून लिहीन.
* करडांची नोंदवही- यात प्रामुख्याने करडांचा वजनाच्या नोंदी घेतल्या आहेत.
* विण्याची नोंद- या रेकॉर्ड मध्ये लागवड बोकड, लागवड तारीख, विण्याची किंवा गभडण्याची तारीख, वेळ, कइ बाबी घेतल्या आहेत.
8) वरील 3 हि रेकॉर्ड हे ms एक्सेल मध्ये सहजी भरता यावेत अशी त्यांची रचना केली आहे. रेकॉर्ड चे विश्लेषण करण्यासाठी ms एक्सेल अत्यंतत आवश्यक टूल आहे त्याचा उपयोग करून विश्लेसन कसे करता येईल हे दाखवण्याचा माझा प्रयत्न असेल.
9) स्टोक रेकॉर्ड मध्ये आपण औषध उपचाराच्या नोंदी, चाऱ्याच्या वजनाच्या नोंदी, चाऱ्याच्या प्रकारच्या नोंदी, औषधे खरेदी च्या नोंदी, मारतुकीच्या नोंदी, शेळ्यांची संख्या किती आहे त्याच्या नोंदी अशी इतर माहिती लिहून ठेऊ शकतो. या विषयी आपण वेगबेगल्या कामासाठी वेगवेगळे रजिस्टर करू शकतो जसे चाऱ्यासाठी वेगळे, औषधे व साहित्य साठी इ.
10) स्टोक रेकॉर्ड हे आपल्या वयक्तिक माहिती करिता गरजेचे असते.समजा आपण हे रेकॉर्ड नाही ठेवले तरी आपले फार नुकसान नाही पण रेकॉर्ड ठेवणे आपल्या हिताचे आहे.
-बाळू मोटे, बारामती (9422512680)
(https://t.me/balumote)
शेळयांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण
भाग 3
1) अंनुवंशिक सुधारणा करता यावी यासाठी आपल्याला शेलयांची योग्य निवड करता याला हवी. ही निवड योग्य पद्धतीने व्हावी, त्यास संख्या शास्त्राचा आधार असावा, एकाच कळपातील शेलयांची योग्य प्रकारे तुलना होऊन योग्य ती शेळी पुढील प्राजनांनासाठी निवडली जावी या साथी ज्या महत्वाच्या नोंदी अवशक आहेत त्यांचा आपण येथे प्रामुख्याने विचार करणार आहोत. माझ्या नोंदवहीतील बाकीच्या ज्या नोंदी आहेत त्या प्रत्यक्ष शेलयांची निवड करण्याकमी उपयोगास येत नाहीत परंतु एखाद्या शेळीचे गुणवगुणचे संपूर्ण चित्र डोळ्यासमोर उभे करण्याकमी त्या नोंदी कामी येतात.
2) बरेचदा असे होण्याची शक्यता असते की शेळी प्रत्यक्षात चांगलं उत्पादन देत असते परंतु रेकॉर्ड नुसार ती शेळी थोडी कमी प्रतीची वाटते. अशा वेळी बाकीच्या ज्या नोंदी असतात त्यावरुण आपणास त्या शेळीचा आणखी माहिती मिळू शकते व ती शेळी चांगली की वाईट हे ठरवणे आणखी सोपे जाते.
3) सुरवातीला मी माझे शेलयांची नोंद हे रजिस्टर येथे देत आहे. त्याचा फोटो येथे आपलोड करत आहे. हे माझे चालू व खरे रजिस्टर आहे. बरेचदा नोंदी ह्या पर्सनल असतात व ते एक व्यावसायिक गुपित असते, ते आशे जगजाहीर कोणी दाखवत नाही.
4) स्थानिक शेळयांच्या निवडी करिता आपल्याला लागेल ते प्रयत्न करण्याचा माझा नेहमीच आग्रह आहे, त्या आग्रहाखातर मी माझे ओरिजनल रेकॉर्ड त्याचे फोटो व त्याचे विश्लेषण आपल्यासमोर ठेवणार आहे.
5) माझे रेकॉर्ड हे अंतिम आहे, आपण असेच केले पाहिजे असा माझा अजिबात हट्ट नाही. माझे रेकॉर्ड व विश्लेषण हे केवळ उदाहरण म्हणून आपण समजून घ्यावे. आपण आपली पद्धतीने रेकॉर्ड ठेवून आपल्याला हव्या त्या पद्धतीने त्याचे विश्लेषण करावे.
6) प्रत्यक्ष रेकॉर्ड कडे जाण्यापूर्वी काही बाबी आपण येथे समजून घेऊयात-
@ वजन- वजन घेण्यासाठी माझ्याकडे 100 किलो च वजन काटा आहे त्यामुळे त्यात 200-250ग्राम ची वाजणे दिसत नाहीत. मी वजन घेताना नेहमी शेळी, बोकड किंवा करडू हे उपाशी पोटी किंवा अनुशा पोटी असताना म्हणजेच सकाळच्या वेळी वजन घेतो. जेणेकरून वाजणे खरी खुरी येतील व त्यात कोणती तफावत येणार नाही. उदा एक वजन सकाळी घेतले आणि त्याच शेळीचे वजन दुसर्‍या दिवशी संध्याकाळी घेतले तर किमान 5-6 किलोचा फरक पडेल, म्हणजेच एका दिवसात 5-6 किलो वजन वाढल्याचे रेकॉर्ड वर दिसेल.एका वेतात शेळीची वाजणे 2 वेळेला घेतो. पहिले वजन शेळी विल्यानंतर दुसर्‍या दिवशी सकाळी घेतो. जन्म झालेल्या नवीन करडचे वजन देखील दुसर्‍या दिवशी घेतो. त्यानंतर दुसरे वजन करडू 3 महिन्याचे झाल्यावर घेतो किंवा शेळी पुन्हा बोकडकडून लागल्यानंतर घेतो. या मुले हे वाजणांची तुलना करणे सोपे जाते. पिळळांची वाजणे ही 0 महीने,3,6,9 अश्या 3-3 महिन्याच्या फरकाने वाजणे घेतो. आता यात सगळ्या शेळ्या एकाच दिवशी वेट देत नाहीत, असे असले तरी 3 महिन्याची वाजणे त्या सर्व करडांची एकाच दिवशी घेतो जी सर्व साधारण 3 महिन्याची झालेली असतात.
@ आकारमान- शेळीची लंबी, छातीचा घेर व ऊंची ही शेळी लागवड होत असताना जे वजन घेतो तेंव्हा ही मापे घेतो. त्या वेळी शेळीच्या अंगावर चरबी नसते व मापे बरोबर येतेत. लंबी मोजताना वाशिण्ड ते पाठीवरचा चौक असे माप घेतो, जे सोईस्कर आहे व चूक होत नाही. करडांची अशी मापे घेत नाही फाकत मोठ्या शेलयांची व बोकडची घेतो.
-बाळू मोटे (9422512680)
शेळयांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण
भाग 4
1) या नोंदवाहित मी प्रौढ शेळी व बोकड यांची जितकी शक्य होईल तितकी माहिती नोंद करून ठेवण्याचा प्रयत्न करत आहे. यातील काही माहिती आपल्याला शेळयांच्या निवडी मध्ये प्रत्यक्ष उपयोगात येणारी आहे तर काही माहिती ही आपल्याला त्या शेळीचे इतर गुण अवगुण दाखवणारी आहे.
2) या नोंदवाहित तारीख, शेलयांची वजणे, वर्णन, अकरमानाची मापे, ई माहिती ही आपणास प्रत्यक्षात उपयोगात अन्नाची आहे. तर bcs/चरबी प्रमाण, आजार, शारीरिक ठेवण, स्वभाव, चारा खाणे, दूध, विकृती, करडे संगोपन, प्रसूती ही माहिती काही ठोकताळे वापरुन अंदाजाने नोंद कराची आहे. या महितीचा उपयोग आपणास शेळी निवडीमध्ये अप्रत्यक्ष रित्या होत असतो.
3) चित्र 1 व 2 मध्ये मी माझ्या शेळयांच्या नोंदवहीचे फोटो दिले आहेत. यात शेळयांच्या नोंदी ह्या एकाखाली एक या पद्धतीने घेतल्या आहेत. त्यामुळे ते ms एक्सेल मध्ये भरणे सोपे जाते व त्याचे तेथे विश्लेषण करणे सोपे जाते. चित्र 3 व 4 मध्ये मी या नोंद वहीत जे सांकेतांक वापरतो त्या विषयी माहिती आहे. ते सांकेतांक पाहून त्यांचा क्रमांक फक्त प्रत्यक्ष नोंद वहीत लिहिल्याने जागा कमी लागते व सुटसुटीत वाटते.
4) या वहीत शेळीची नोंद तेंव्हा घेतली जाते जेंव्हा तिच्या जीवनात विशेष बाब घडते. उदा ती लागवड झाली, वेली, आजारी पडली, गाभडली, विक्री केली किंवा मृत्यू झाल्यास शेळीची नोंद घेतली जाते. या वहीत शेळीची गुंवैशिष्ट्ये जसे की शेळीचा स्वभाव कसा आहे, ती चारा पुरेसा खाते का की नखरे करते, तीच दूध पुरेसं आहे का, ती करडे चांगली सांभाळते का ई बाबींची नोंद काही निकष ठरवून ढोबळ मनाने घेतली जाते. या नोंदी आवश्यक आहेतच असा माझा आग्रह नाही.
5) तारीख या स्तंभात आपणास ज्या दिवशी आपण नोंद घेतो किंवा प्रत्यक्ष मोज माप घेतो ती तारीख लिहायची आहे. या तारखांची आपणास वजाबाकी करता येते व विशिष्ट बाबीस किती दिवस झाले ते यावरून कळते.
6) शेळी क्रमांक- यात शेळीचा क्रमांक लिहावा. जितक्या वेळा आपण त्या शेळीची नोंद घेऊ तितक्या वेळा हा क्रमांक त्या दिवशीच्या तारखेसमोर लिहावा. या क्रमांकावरून आपणास ms एक्सेल मध्ये एका विशिष्ट शेळीचा संपूर्ण डाटा सॉर्ट करता येतो/ वेगळा काढता येतो.
7) चरबी प्रमाण व वर्णन- या स्तंभात शेळीचे वर्णन लिहावे. एमएस एक्सेल मध्ये याचे 2 स्तंब केले आहेत, वहीत जागे अभावी एकाच स्तंभात लिहिले आहे. चरबी प्रमाण म्हणजे bcs होय. मी येथे बीसीएस 3 प्रकारचे मानले आहेत, प्रत्यक्षात बीसीएस 5 टप्प्यात मानला गेला आहे. पण प्रत्यक्षात एवढा छोटा फरक करणे शक्य होत नाही. चरबी प्रमाण 1 याचा अर्थ शेळीच्या कमरेवर आजिबात मांस नाही, 2 चा अर्थ माध्यम स्वरूपाची ताब्यात होय आणि 3 चा अर्थ शेळीची तब्यात चांगली असून कमरेची हाडे हातास लागत नाहीत.
8) वजन- शेळीचे त्या दिवशीचे प्रत्यक्ष वजन येथे लिहावे.
9) LHG- L म्हणजे शेळीची सेंटीमीटर मध्ये लांबी, H म्हणजे शेळीची जमीनिपासुंची ऊंची, G म्हणजे शेळीच्या छातीचा घेर होय. मी येथे लांबी पुढील पायापासून मागील पायापर्यंतची मंक्यावरील लांबी मोजतो, जी मोजणे सोपे असते, चूक होत नाही. पण हे शास्त्रीय नाही. शास्त्रीय रित्या लांबी मोजायची झाल्यास ती नाकापासून ते शेपटीपर्यंत मोजली जाते.
10) आजार- येते शेळी किती प्रमाणात आजारी पडली ते संकेतांकडवरे लिहायचे आहे. 1 म्हणजे साधा आजार ज्यात शेळी लवकर बारी होते, 2 म्हणजे माध्यम आजार ज्यात शेळीस बरे होण्यास बर्‍यापैकी दिवस जातात, आणि 3 म्हणजे शेळी खांगून जाते लवकर बारी होत नाही, किंवा असा मोठा आजार ज्यात शेळी खूप सीरियस होते. येथे आपणास आजारचे नाव गाव लिहायचे नाही किंवा कोणती ट्रीटमेंट केली तेही लिहायचेनही
11) शारीरिक ठेवण- 1 हा सांकेतांक सांगतो की शेळी कृश शरीर यष्टीची आहे, 2 प्रमाणे शेळी माध्यम प्रकारची आहे व 3 प्रमाणे शेळी चांगली धष्ट पुष्ट आहे.
12) स्वभाव- शेळी पालकास शेळीचा स्वभाव कसं वाटतो ते लिहायचे आहे. 0 म्हणजे वाईट स्वभावाची, 1 म्हणजे माध्यम प्रकारची व 2 म्हणजे चांगल्या स्वभावाची. स्वभाव या प्रकारात शेळी शांत आहे की फार उपाडव्यापी आहे, ती चारा खाताना नासधूस करते का, इतर शेळ्याना कारण नसताना मरते का अश्या बाबींचा विचार करायचा आहे.
13) वेट प्रकार- 1 म्हणजे एक पिल्लं झाले, 2 म्हणजे 2 पिल्ले मिळाली, 3 म्हणजे 3 पिल्ले झाली, 4 म्हणजे 4 पिल्ले झाली.
14) चारा खाणे- 1 म्हणजे कमी प्रमान्त चारा खने, म्हणजे चांगला चारा देऊन सुधा ती शेळी इतराप्रमाणे चारा खत नाही, 2 म्हणजे चोखंदळपणा, म्हणजे चांगला तेवढाच चारा खाणार, खराब चारा अजिबात खाणार नाही, उपाशी राहणार, 3 म्हणजे वाढाळपना, म्हणजे जो चारा दिला तो न खाता दुसरी कडे जाऊन चारा खने दुसर्‍याच्या शेतात जाऊन, लपून छापून चारा खाणे.
15) दूध- 0 म्हणजे शेळी वेली पण दूध अजिबात आले नाही.1 म्हणजे दूध आले पण करडणा पुरले नाही, करडे अर्धपोटी राहिली, 2 म्हणजे माध्यम दूध म्हणजे जेमतेम करडांचे भागले, 3 म्हणजे भरपूर दूध म्हणजे करडे पीवून दूध शिल्लक राहते.
16) विकृती- मी विरकूतींची यादी जोडली आहे ती पहावी चित्र पहावे. त्याचा क्रमांक येथे लिहायचा आहे.
17) करडे संगोपन- 1 म्हणजे शेळी करदास अत्यंत प्रेमाने, मायेने सांभाळते त्याला जीव लावते, 2 म्हणजे स्वतचे करडू अजिबात जवळ घेत नाही, टाकून देते. 3 म्हणजे करडू सांभाळते पण व्यवस्थित नाही, उदा करडे पिण्यास सोडली असतं ओरडत नाही, करडकडे जात नाही, मालकास करडू शेळीजवळ नेऊन द्यावे लागते. किंवा धरून पाजावे लागते.
18) माज उलटणे – माज उलटला की 1 आकडा लिहायचा, एक्सेल मध्ये अश्या 1 आकड्यांची बेरीज करायची, म्हणजे किती वेळा ती माज उलटला यावरून ती इतरांपेक्षा चांगली की वाईट हे ठरवते एथे.
19) गाभडणे- वरील प्रमाणे.
20) प्रसूती- 1 म्हणजे साधी सरल, काही अडचण आली नाही अशी, किरकोळ मदत करावी लागली अशी, 2 म्हणजे जरा जास्त त्रास झाला प्रसूतीमध्ये, काही इंजेक्शन द्यावी लागली, नेहमी पेक्षा खूप जास्त वेळ लागला, करडू अडून बसले, एक करडू सकाळी झाले आणि एक दुपरी झाले वाईगरे. 3 म्हणजे बाळंत होताना किंवा अत्यंत त्रासदायक बाळंतपान झाल्यानंतर शेळीचा मृत्यू झाला.
20) करडे वजन गुण- येथे मी अजून काही ठरवले नाही. पण डोक्यात असे आहे की 3 महिन्यात त्या शेळीची त्या वेटातील करडांची जी वाजणे होतात त्या वरुण ती सरासरी पेक्षा कमी मिळाली, सरासरी एवढी मिळाली की सरासरी पेक्षा जास्त मिळाली हे लिहायचे आहे.
21) मरतुक- शेळीचा मृत्यू झाल्यास नोंद करणे
22) विक्री- शेळीची विक्री केल्यास नोंद
23) इतर- वरील मुद्द्यावयतिरिक्त इतर काही माहिती येथे नोंद करता येईल.
24) वरील प्रमाणे नोंदी ठेवून त्याचे एमएस एक्सेल मध्ये माहिती काशी भरली जाते व त्याचे विश्लेषण कसे करता येते या सबंधि मी स्वतंत्र विडिओ बनविणार आहे.
-बाळू मोटे , बारामती, (9422512680)
balu mote:
शेळयांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण
भाग 5
1) विण्याची नोंदवही नावाची दुसरी महत्वाची नोंदवही विषयी आज आपण या भागात माहिती घेऊयात. या नोंदवहीत पुढील बाबींचा मी समावेश केला आहे.
2) शेळी क्रमांक: येथे शेळीचा क्रमांक किंवा टॅग क्रमांक नोंद करावयाचा आहे.
3) संकर तारीख: यात ज्या दिवशी शेळीला बोकड लागतो ती तारीख नोंद कारवाईची आहे. काही वेळेस बोकड रात्रीच्या वेळी शेळीस लागतो, ते आपणास माहीत होत नाही. त्यामुळे त्या शेळीची नोंद व ती तारीख येथे घेता येत नाही. नि नंतर घेतली तरी चालते. संकर तारीख ही प्रत्यक्ष विश्लेशांनामध्ये वापरण्यची बाब नाही. त्या पेक्षा 2 वेटातील अंतर काढले म्हणजे झाले. वेतच्या तारखा अगदी फिक्स असतात.
4) बोकड क्रमांक: येथे जो बोकड त्या शेळीला दाखवला त्याचा क्रमांक लिहायचा आहे.
5) विण्याची किंवा गाभडण्याची तारीख: यात शेळी ज्या दिवशी वेते ती तारीख किंवा ज्या दिवशी गाभडते ती तारीख नोंद कराची आहे.
6) शेवटच्या वेतपसून उलटण्याची संख्या: यात शेळीस बोकड किती वेळा दाखवा लागला व ती किती वेळा उलटली याची संख्या नोंदवायची आहे. या महितीचा देखील प्रत्यक्ष विश्लेषणात फार उपयोग नाही. परंतु ही माहिती अवशक असते.
7) शेळी विण्याची वेळ : यात मी शेळी किती वाजता विली त्या वेलेची नोंद करत असतो.
8) कास केली तारीख: शेळी विणयागोदर कास करते, ती किती दिवस अगोदर कास करते या वर तिला किती दूध मिळते हे अवलंबून आहे अस माझ निरीक्षण आहे. कास करण्याची निश्चित अशी तारीख सांगता येत नाही. परंतु ज्या दिवशी आपल्याला वाटेल की आज शेळीची कास नेहमी पेक्षा मोठी दिसते त्या दिवशीची तारीख मी नोंद करत असतो. या महितीचा देखील आपणास प्रत्यक्ष विश्लेषणात फार उपयोग नाही.
9) आटली तारीख: यात ज्या दिवशी शेळी दूध देण्याची बंद करते ती तारीख मी येथे नोंद करत असतो. ही तारीख देखील निश्चित अशी नसते. साधारण शेळी अतिशय कमी दूध देते किंवा खारट दूध देते त्या दिवसाची किंवा शेवटच्या 5-6 दिवसातील एखादी तारीख अंदाजाने येथे नोंद करवायची आहे.
- बाळू मोटे, बारामती ( 9422512680)
balu mote:
शेळयांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण
भाग 6
1) एखाद्या शेळी पालकाचा बिसनेस कसा चाललाय हे जर पहायचे असेल तर त्या शेळी पालकच्या करडांच्या नोंदी पाहणे जास्त श्रेयस्कर ठरेल. या पोस्ट द्वारे मी करडांच्या नोंद वहीबाबत लिहिणार आहे. या नोंदी माझ्या वायक्तिक कामासाठी आहेत. त्या आपणसमोर मी उदाहरण म्हणून ठेवत आहे. या नोंदी ठेवण्याच्या पद्धतीचा आपणास काही फायदा होत असेल तर मला त्यात आनंद आहे, पीएन जर आपणास त्या उपयुक्त वाटत नसतील तर एक उदाहरण म्हणून केवळ त्या कडे पहावे. या नोंदींच्या उपयुक्तटेविषयी च्या आपल्या सूचना मला नक्कीच मार्गदर्शक ठरतील.
2) मझी ही नोंद वही समजायला थोडी किचकट वाटेल कारण ती एमएस एक्सेल मध्ये काशी भरता येईल हा उद्देश डोळ्यासमोर ठेवून मी तिची रचना केली आहे. प्रत्यक्ष एमएस एक्सेल मध्ये कॉलम ची संख्या जास्त आहे, नोंद वहीत मात्र काही ठिकाणी 2 कॉलम ची माहिती एकाच कॉलम मध्ये लिहिली आहे. वहीत तेवढी जागा नसल्याने ही सोय करावी लागली. तसे पहिले टीआर अशी एकत्र माहिती लिहिण्याची काही अवशकता नाही. या नोंद वहीचे कॉलम चे हेडिंग खलील प्रमाणे आहेत.
3) शेळी क्रमांक:- ज्या शेळीला पिल्ले झालेत त्या शेळीचा क्रमांक किंवा टॅग नंबर येथे लिहायचा आहे.
4) जन्म प्रकार/नर/मादी/जुळे/तिळे:- या कॉलम मध्ये दोन प्रकारची माहिती एकत्र संकलित करण्याचा प्रयत्न केला आहे. एमएस एकसले मध्ये मात्र ही दोन्ही प्रकारची माहिती वेगवेगळी मंडली आहे. जन्म प्रकर याचा अर्थ त्या शेळीस त्या वेतात जुळी पिल्ले झाली की तिळी झाली की एकच करडू झाले ही माहिती होय. ती पिल्ले नर किंवा मादी आहेत ही माहिती याच कॉलम मध्ये लिहावायची आहे. हा कॉलम अत्यंत महत्वाचा आहे. या कॉलम वरुण आपणास कल्पातील शेलयांची जुळे देण्याची टक्केवारी काढता येते. एकूण किती नर व मादी करडे मिळाली हे काढता येते.
5) संकर तारीख/ बोकड क्रमांक:- या कॉलम मध्ये 2 प्रकारची माहिती संकलित कराची आहे. ज्या दिवशी शेळीस बोकड दाखवला जातो ती तारीख म्हणजे लागवड तारीख व त्या बोकडचा क्रमांक किंवा टॅग नबर येथे नोंद कारवाईचा आहे.
6) वर्णन:- या मध्ये जन्मलेल्या पिल्लाचे वर्णन लिहायचे आहे. त्याचा रंग, कान इ विषयी माहिती लिहावायची आहे.
7) वजन व तारीख:- या रकण्यात पुन्हा 4 उप रकाने किंवा कॉलम केले आहेत. प्रत्येक कॉलम मध्ये करडचे वजन व वजन घेतलेली तारीख नोंद कारवाईची आहे. साधारणत: पिल्लाची वाजणे दर 3 महिन्यांनी घेणे सोईस्कर व गरजेचे असते. ही माहिती अत्यंत उपयुक्त असून आपणास कल्पातील शेलयांची पिल्लांची जन्मता ची वजणे, 3,6 व 9 महीने वयाची असतानाची वजणे एकत्रित पाहाला मिळतील. या वरुण ती पिल्ले दारारोज किती ग्राम वजन वाढ देतात हे काढता येते. कोणत्या शेळीची पिल्ले जास्त वजन वाढ देतात हे काढून त्यांची इतर शेळयांच्या पीललनशी तुलना करता येते.
8) 9 वा महिना L H G:- यात 9 व्या महिन्यात करडू वयात येते असे गृहीत धरले आहे, तेंव्हा त्यास मुख्य काळपट सोडायचे असे गृहीत धरले आहे. या वेळेस पिल्लाची लंबी, ऊंची व छातीचा घेर किती आहे याची मोजमाप सेंटीमीटर मध्ये या कॉलम मध्ये नोंद करवायचे आहे.
9) आजारपण क्रमांक:- पिल्लू 9 महीने वयापर्यंत होत असताना त्यास कोण कोणते आजार झाले याचे संकेतांक येथे नोंद केल्यास आपणास ते पिल्लू पैदाशी साथी ठेवावे किंवा नाही हे ठरवणे सोपे होईल.
10) विक्री तारीख व किमत:- या कॉलम मध्ये आपणास पिल्लू विकले असल्यास त्याची किमत व विक्री तारीख नोंद करून ठेवायची आहे. या वरुण त्या शेळीने आपणास किती वर्षात किती पिल्ले दिली व त्यांचे किती पैसे मिळाले हे काढता येईल.
11) खरेदीडर पैदास व तारीख:- आपले पिल्लू कोणी पळवयास नेले असल्यास किंवा आपण स्वता पाळावयास ठेवले असल्यास त्या सबंधि नोंद व तारीख येथे नोंद कारवाईची आहे.
12) मरतुकीचे कारण व तारीख:- या कॉलम मध्ये ते पिल्लू मेले असल्यास त्याचे कारण व तारीख लिहयाची आहे.
13) जन्मता सुधरुडता :- शेळी विल्यानंतर पिल्लू एका तासात उठून उभे राहिले तर ते चांगले. असे असेल तर या कॉलम मध्ये M (Mature) हे संकेत अक्षर तर ते एक तासाच्या आत उभे नाही राहिले तर I (immature) हे संकेत अक्षर येथे मी नोंद करत असतो. जी शेळी सुधरुड पिल्ले देत नाही तिला या नोंदीवरून कल्पातून काढून टाकणे सोयीचे जाते.
14) पैदास गुण:- या विषयी मी अजून नीटसे काही ठरवले नाही. पण शेळी किती चांगली आहे व करडे किती चांगली मिळाली या वरुण आपण स्वता येथे त्यांची तुलना करून नोंद घायची असे माझ्या डोक्यात आहे.
15) मेल डोमिनान्स:- ही नोंद तशी काही शास्त्रीय नाही. आपण जो लागवडीचा बोकड वापरतो त्याचे किती गुण त्या पीआयएललामध्ये उतरले आहेत याचा एक अंदाज बांधून तशी टक्केवारी येथे मी नोंद करत असतो. शास्त्रीय विश्लेषणात या नोंदीचा मी उपयोग करत नाही. केवळ माहिती म्हणू आपणास ही नोंद निश्चित उपयोगी ठरते.
16) टाकून दिले/ वरधावणे:- शेळी विल्ल्यानंतर किंवा त्यानंतर काही दिवसणे शेळी पिल्लास स्वतहून पाजत नाही त्यास आमच्याकडे पिल्लू टाकून देणे असे म्हणतात. जर शेळीने असे पिल्लू टाकून दिले असल्यास या कॉलम मध्ये T हे संकेत अक्षर नोंदवायचे आहे. एखाद्या शेळीस दूध कमी असते, किंवा तिला दूध येत नाही किंवा त्या पिल्लाचे पोट भारत नसेल तर आसे पिल्लू दुसर्‍या शेळीस पाजावे लागते किंवा यास बाटलीने दूध पाजावे लागते त्यास आम्ही (धंनगरी भाषेत) वरधावणे करणे असे म्हणतो. जर पिल्लू असे वरधावणे केले असेल तर मी V हे संकेत अक्षर या कॉलम मध्ये नोंदवित असतो. या वरुण त्या शेळीचे दुसर्‍या शेळीशी खरे खुरे तुलना करता येते. उदा एक शेळी जर पिल्लू टाकून देते परंतु पिल्लांना दुसरे व तिचे दूध पाजल्यानने पिल्लू धास्त पुष्ट झाले तर त्या पिल्लाचे दुसर्‍या शेळीच्या पीआयएललाशी तुलना करणे योग्य होणार नाही.
17) चरबी प्रमाण किंवा BCS:- यात पिल्ले विक्री करते वेळी किंवा 9 महिन्यांनंतर पिल्लू मुख्य काळपट सोडते वेळी पीआयएललाचा जो BCS स्कोर असतो तो येथे नोंद कारवाईचा आहे.
18) इतर:- यात वरील बाबी सोडून इतर माहिती नोंद करता येईल. पैदाशीचे पिल्लू जर मुख्य काळात सोडले तर त्यास तेथे जो क्रमांक मिळेल किंवा जो टॅग मिळेल तो क्रमांक येथे नोंद कारवाईचा आहे.
-बाळू मोटे, बारामती (9422512680).
1) गावरान स्थानिक शेळ्या, उस्मानाबादी, संगमनेरी इ शेळ्यांची अनुवांशिक वृद्धी घडवून आणणे हि महाराष्ट्रातल्या शेळी पालकांची नैतिक जबाबदारी आहे. हे काम कोणी परराज्यातील व्यक्ती करणार नाही.
2) रेकॉर्ड ठेवण्यासाथीं आपणास फार मोठी गुंतवणूक कार्याची नाहीये- एक पेन, एक वही, आणि एक वजन काटा एवढ्या बाबीवर आपण अनुवांशिक नोंदी ठेवून शेळ्यांची चांगला कळप बनवू शकतो. हे काम चिकाटीने, मेहनतीने वर्षानुवर्षे करत राहावे लागते.
3) या साठी आवश्यक माहिती/ज्ञान आपणास वेगवेगळ्या ठिकाणाहून सतत घ्यावे लागेल.
4) बाजारात जी उपलब्ध पुस्तके याहेत, नेट वर जी उपलब्ध माहिती आहे तिचा अभ्यास करावा लागेल.
5) मी बंदिस्त शेळी पालन करत असल्यापासून म्हणजे पाठीमागील 4 ते 5 वर्षापासून या विषयाचा अभ्यास करत आहे अजून पण अभ्यास चालूच आहे. मी जो अभ्यास केला तो या लेख मालेच्या माध्यमातून आपल्या समोर ठेवण्याचा माझा प्रयत्न आहे.
6) रेकॉर्ड ठेवणे त्या रेकॉर्ड चे विश्लेषण करणे व त्या विश्लेषणवरून आपल्या शेळ्यांचा कळप होमोजिनियास बनवणे अधिक उत्पादनक्षम बनवणे आवश्यक आहे. हे कसे करता येईल ते सांगण्याचा माझा प्रयत्न असणार आहे.
7) मी जी माहिती सांगणार ती तितकीशी शास्त्रीय नाही. मी माझ्या पाढातिने सांगनार आहे. त्या मुले या माहितीचा उपयोग आपण आपल्या जबाबदारीवर करणे हिताचे आहे. शास्त्रीय रित्या जर विश्लेषण करायला गेलो तर ते माझ्या व आपल्या डोक्यावरून जाण्याची शक्यता आहे. त्या मुले त्या भानगडीत मी पडणार नाही.
8) सर्वांनी या बाबतीत मला सहकार्य करावे अशी माझी आपणास विनंती आहे.
शेळ्यांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण
भाग 2
1) माझ्या मते शेळ्यांच्या रेकॉर्ड चे प्रमुख 3 प्रकार आहेत.
- जमा खर्च रेकॉर्ड
- वंशावळीचे रेकॉर्ड
- स्टोक रजिस्टर/ वस्तू रेकॉर्ड
2) जमा खर्चाच्या रेकॉर्ड संबंधी मी या आधी 6 भाग लिहून त्यावर प्रकाश टाकला आहे, किमान तसा प्रयत्न केला आहे. मणी मॅनेजर या ऍप मध्ये आपण आपल्याला हवी तशी कॅटेगरी करून जमा खर्चाचे रेकॉर्ड लिहू शकतो. या विषयी अधिक माहिती मी माझ्या टेलिग्राम चॅनेल वर जतन करून ठेवली आहे. ती खालील लिंक ला भेट देऊन वाचून घ्यावी.
3) जमा खर्चाचे रेकॉर्ड हे सर्वात महत्वाचे रेकॉर्ड आहे. त्या शिवाय शेळी पालन करणे म्हणजे खूप मोठी चूक होय.
4) वंशावळीचे रेकॉर्ड हे जमा खर्चाच्या रेकॉर्ड नंतर अत्यंत महत्वाचे रेकॉर्ड होय. जमा खर्चाच्या रेकॉर्ड चा केवळ आपल्याला फायदा होतो परंतु वंशावळीचे रेकॉर्ड चा नवीन शेळी पालकास/खरेदीदारास व स्वतःस फायदा होतो. या रेकॉर्ड वरून खरेदीदार आपल्याकडून अहिल्या खरेदी करायच्या किंवा नाही हे ठरवू शकेल. आपण देखील रेकॉर्ड च्या आधारे आपणास हव्या त्या किमतीस आपला माळ विकू शकू.
5) वंशावळीचे रेकॉर्ड च्या साह्याने आपण आपल्या शेळ्यांची अनुवांशिक सुधारणा घडवून अनु शकतो. त्या साठी हे रेकॉर्ड व्यवस्थित लिहिणे व त्याचे योग्य विश्लेषण करून निर्णय घेणे आवश्यक ठरते.
6) वंशावळीचे रेकॉर्ड/पीडिग्री रेकॉर्ड वेगवेगळ्या पद्धतीने लिहिले जाऊ शकते, किंबहुना त्याची हि शास्त्रीय पद्धत आहे. परंतु शास्त्रीय पद्धतीने हे रेकॉर्ड लिहिणे आपल्या सारख्या सर्वसमानय शेतकऱ्यास जमेलच असे नाही. म्हणून मी येथे मी ज्या पद्धतीने रेकॉर्ड लिहितो ते उदा म्हणून देणार आहे. माझी पद्धत हि काही पूर्णतः शास्त्रीय नाही, मी माझ्या होशोबाने या पद्धती विकसित केल्या आहेत. याच पद्धतीने आपण रेकॉर्ड लिहावे असा माझा आपणास आग्रह नाही. माझ्या रेकॉर्ड कडे केवळ उदाहरण म्हणून पहावे.
7) मी वंशावळीचे रेकॉर्ड चे प्रमुख 3 भाग केले आहेत-
* शेळ्यांची नोंद- यात शेळ्यांची वजने, लांबी, छातीचा घेर उंची, bcs, इ माहिती घेतली आहे, या विषयी सविस्तर रेकॉर्ड चे फोटो टाकून लिहीन.
* करडांची नोंदवही- यात प्रामुख्याने करडांचा वजनाच्या नोंदी घेतल्या आहेत.
* विण्याची नोंद- या रेकॉर्ड मध्ये लागवड बोकड, लागवड तारीख, विण्याची किंवा गभडण्याची तारीख, वेळ, कइ बाबी घेतल्या आहेत.
8) वरील 3 हि रेकॉर्ड हे ms एक्सेल मध्ये सहजी भरता यावेत अशी त्यांची रचना केली आहे. रेकॉर्ड चे विश्लेषण करण्यासाठी ms एक्सेल अत्यंतत आवश्यक टूल आहे त्याचा उपयोग करून विश्लेसन कसे करता येईल हे दाखवण्याचा माझा प्रयत्न असेल.
9) स्टोक रेकॉर्ड मध्ये आपण औषध उपचाराच्या नोंदी, चाऱ्याच्या वजनाच्या नोंदी, चाऱ्याच्या प्रकारच्या नोंदी, औषधे खरेदी च्या नोंदी, मारतुकीच्या नोंदी, शेळ्यांची संख्या किती आहे त्याच्या नोंदी अशी इतर माहिती लिहून ठेऊ शकतो. या विषयी आपण वेगबेगल्या कामासाठी वेगवेगळे रजिस्टर करू शकतो जसे चाऱ्यासाठी वेगळे, औषधे व साहित्य साठी इ.
10) स्टोक रेकॉर्ड हे आपल्या वयक्तिक माहिती करिता गरजेचे असते.समजा आपण हे रेकॉर्ड नाही ठेवले तरी आपले फार नुकसान नाही पण रेकॉर्ड ठेवणे आपल्या हिताचे आहे.
-बाळू मोटे, बारामती (9422512680)
(https://t.me/balumote)
शेळयांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण
भाग 3
1) अंनुवंशिक सुधारणा करता यावी यासाठी आपल्याला शेलयांची योग्य निवड करता याला हवी. ही निवड योग्य पद्धतीने व्हावी, त्यास संख्या शास्त्राचा आधार असावा, एकाच कळपातील शेलयांची योग्य प्रकारे तुलना होऊन योग्य ती शेळी पुढील प्राजनांनासाठी निवडली जावी या साथी ज्या महत्वाच्या नोंदी अवशक आहेत त्यांचा आपण येथे प्रामुख्याने विचार करणार आहोत. माझ्या नोंदवहीतील बाकीच्या ज्या नोंदी आहेत त्या प्रत्यक्ष शेलयांची निवड करण्याकमी उपयोगास येत नाहीत परंतु एखाद्या शेळीचे गुणवगुणचे संपूर्ण चित्र डोळ्यासमोर उभे करण्याकमी त्या नोंदी कामी येतात.
2) बरेचदा असे होण्याची शक्यता असते की शेळी प्रत्यक्षात चांगलं उत्पादन देत असते परंतु रेकॉर्ड नुसार ती शेळी थोडी कमी प्रतीची वाटते. अशा वेळी बाकीच्या ज्या नोंदी असतात त्यावरुण आपणास त्या शेळीचा आणखी माहिती मिळू शकते व ती शेळी चांगली की वाईट हे ठरवणे आणखी सोपे जाते.
3) सुरवातीला मी माझे शेलयांची नोंद हे रजिस्टर येथे देत आहे. त्याचा फोटो येथे आपलोड करत आहे. हे माझे चालू व खरे रजिस्टर आहे. बरेचदा नोंदी ह्या पर्सनल असतात व ते एक व्यावसायिक गुपित असते, ते आशे जगजाहीर कोणी दाखवत नाही.
4) स्थानिक शेळयांच्या निवडी करिता आपल्याला लागेल ते प्रयत्न करण्याचा माझा नेहमीच आग्रह आहे, त्या आग्रहाखातर मी माझे ओरिजनल रेकॉर्ड त्याचे फोटो व त्याचे विश्लेषण आपल्यासमोर ठेवणार आहे.
5) माझे रेकॉर्ड हे अंतिम आहे, आपण असेच केले पाहिजे असा माझा अजिबात हट्ट नाही. माझे रेकॉर्ड व विश्लेषण हे केवळ उदाहरण म्हणून आपण समजून घ्यावे. आपण आपली पद्धतीने रेकॉर्ड ठेवून आपल्याला हव्या त्या पद्धतीने त्याचे विश्लेषण करावे.
6) प्रत्यक्ष रेकॉर्ड कडे जाण्यापूर्वी काही बाबी आपण येथे समजून घेऊयात-
@ वजन- वजन घेण्यासाठी माझ्याकडे 100 किलो च वजन काटा आहे त्यामुळे त्यात 200-250ग्राम ची वाजणे दिसत नाहीत. मी वजन घेताना नेहमी शेळी, बोकड किंवा करडू हे उपाशी पोटी किंवा अनुशा पोटी असताना म्हणजेच सकाळच्या वेळी वजन घेतो. जेणेकरून वाजणे खरी खुरी येतील व त्यात कोणती तफावत येणार नाही. उदा एक वजन सकाळी घेतले आणि त्याच शेळीचे वजन दुसर्‍या दिवशी संध्याकाळी घेतले तर किमान 5-6 किलोचा फरक पडेल, म्हणजेच एका दिवसात 5-6 किलो वजन वाढल्याचे रेकॉर्ड वर दिसेल.एका वेतात शेळीची वाजणे 2 वेळेला घेतो. पहिले वजन शेळी विल्यानंतर दुसर्‍या दिवशी सकाळी घेतो. जन्म झालेल्या नवीन करडचे वजन देखील दुसर्‍या दिवशी घेतो. त्यानंतर दुसरे वजन करडू 3 महिन्याचे झाल्यावर घेतो किंवा शेळी पुन्हा बोकडकडून लागल्यानंतर घेतो. या मुले हे वाजणांची तुलना करणे सोपे जाते. पिळळांची वाजणे ही 0 महीने,3,6,9 अश्या 3-3 महिन्याच्या फरकाने वाजणे घेतो. आता यात सगळ्या शेळ्या एकाच दिवशी वेट देत नाहीत, असे असले तरी 3 महिन्याची वाजणे त्या सर्व करडांची एकाच दिवशी घेतो जी सर्व साधारण 3 महिन्याची झालेली असतात.
@ आकारमान- शेळीची लंबी, छातीचा घेर व ऊंची ही शेळी लागवड होत असताना जे वजन घेतो तेंव्हा ही मापे घेतो. त्या वेळी शेळीच्या अंगावर चरबी नसते व मापे बरोबर येतेत. लंबी मोजताना वाशिण्ड ते पाठीवरचा चौक असे माप घेतो, जे सोईस्कर आहे व चूक होत नाही. करडांची अशी मापे घेत नाही फाकत मोठ्या शेलयांची व बोकडची घेतो.
-बाळू मोटे (9422512680)
शेळयांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण
भाग 4
1) या नोंदवाहित मी प्रौढ शेळी व बोकड यांची जितकी शक्य होईल तितकी माहिती नोंद करून ठेवण्याचा प्रयत्न करत आहे. यातील काही माहिती आपल्याला शेळयांच्या निवडी मध्ये प्रत्यक्ष उपयोगात येणारी आहे तर काही माहिती ही आपल्याला त्या शेळीचे इतर गुण अवगुण दाखवणारी आहे.
2) या नोंदवाहित तारीख, शेलयांची वजणे, वर्णन, अकरमानाची मापे, ई माहिती ही आपणास प्रत्यक्षात उपयोगात अन्नाची आहे. तर bcs/चरबी प्रमाण, आजार, शारीरिक ठेवण, स्वभाव, चारा खाणे, दूध, विकृती, करडे संगोपन, प्रसूती ही माहिती काही ठोकताळे वापरुन अंदाजाने नोंद कराची आहे. या महितीचा उपयोग आपणास शेळी निवडीमध्ये अप्रत्यक्ष रित्या होत असतो.
3) चित्र 1 व 2 मध्ये मी माझ्या शेळयांच्या नोंदवहीचे फोटो दिले आहेत. यात शेळयांच्या नोंदी ह्या एकाखाली एक या पद्धतीने घेतल्या आहेत. त्यामुळे ते ms एक्सेल मध्ये भरणे सोपे जाते व त्याचे तेथे विश्लेषण करणे सोपे जाते. चित्र 3 व 4 मध्ये मी या नोंद वहीत जे सांकेतांक वापरतो त्या विषयी माहिती आहे. ते सांकेतांक पाहून त्यांचा क्रमांक फक्त प्रत्यक्ष नोंद वहीत लिहिल्याने जागा कमी लागते व सुटसुटीत वाटते.
4) या वहीत शेळीची नोंद तेंव्हा घेतली जाते जेंव्हा तिच्या जीवनात विशेष बाब घडते. उदा ती लागवड झाली, वेली, आजारी पडली, गाभडली, विक्री केली किंवा मृत्यू झाल्यास शेळीची नोंद घेतली जाते. या वहीत शेळीची गुंवैशिष्ट्ये जसे की शेळीचा स्वभाव कसा आहे, ती चारा पुरेसा खाते का की नखरे करते, तीच दूध पुरेसं आहे का, ती करडे चांगली सांभाळते का ई बाबींची नोंद काही निकष ठरवून ढोबळ मनाने घेतली जाते. या नोंदी आवश्यक आहेतच असा माझा आग्रह नाही.
5) तारीख या स्तंभात आपणास ज्या दिवशी आपण नोंद घेतो किंवा प्रत्यक्ष मोज माप घेतो ती तारीख लिहायची आहे. या तारखांची आपणास वजाबाकी करता येते व विशिष्ट बाबीस किती दिवस झाले ते यावरून कळते.
6) शेळी क्रमांक- यात शेळीचा क्रमांक लिहावा. जितक्या वेळा आपण त्या शेळीची नोंद घेऊ तितक्या वेळा हा क्रमांक त्या दिवशीच्या तारखेसमोर लिहावा. या क्रमांकावरून आपणास ms एक्सेल मध्ये एका विशिष्ट शेळीचा संपूर्ण डाटा सॉर्ट करता येतो/ वेगळा काढता येतो.
7) चरबी प्रमाण व वर्णन- या स्तंभात शेळीचे वर्णन लिहावे. एमएस एक्सेल मध्ये याचे 2 स्तंब केले आहेत, वहीत जागे अभावी एकाच स्तंभात लिहिले आहे. चरबी प्रमाण म्हणजे bcs होय. मी येथे बीसीएस 3 प्रकारचे मानले आहेत, प्रत्यक्षात बीसीएस 5 टप्प्यात मानला गेला आहे. पण प्रत्यक्षात एवढा छोटा फरक करणे शक्य होत नाही. चरबी प्रमाण 1 याचा अर्थ शेळीच्या कमरेवर आजिबात मांस नाही, 2 चा अर्थ माध्यम स्वरूपाची ताब्यात होय आणि 3 चा अर्थ शेळीची तब्यात चांगली असून कमरेची हाडे हातास लागत नाहीत.
8) वजन- शेळीचे त्या दिवशीचे प्रत्यक्ष वजन येथे लिहावे.
9) LHG- L म्हणजे शेळीची सेंटीमीटर मध्ये लांबी, H म्हणजे शेळीची जमीनिपासुंची ऊंची, G म्हणजे शेळीच्या छातीचा घेर होय. मी येथे लांबी पुढील पायापासून मागील पायापर्यंतची मंक्यावरील लांबी मोजतो, जी मोजणे सोपे असते, चूक होत नाही. पण हे शास्त्रीय नाही. शास्त्रीय रित्या लांबी मोजायची झाल्यास ती नाकापासून ते शेपटीपर्यंत मोजली जाते.
10) आजार- येते शेळी किती प्रमाणात आजारी पडली ते संकेतांकडवरे लिहायचे आहे. 1 म्हणजे साधा आजार ज्यात शेळी लवकर बारी होते, 2 म्हणजे माध्यम आजार ज्यात शेळीस बरे होण्यास बर्‍यापैकी दिवस जातात, आणि 3 म्हणजे शेळी खांगून जाते लवकर बारी होत नाही, किंवा असा मोठा आजार ज्यात शेळी खूप सीरियस होते. येथे आपणास आजारचे नाव गाव लिहायचे नाही किंवा कोणती ट्रीटमेंट केली तेही लिहायचेनही
11) शारीरिक ठेवण- 1 हा सांकेतांक सांगतो की शेळी कृश शरीर यष्टीची आहे, 2 प्रमाणे शेळी माध्यम प्रकारची आहे व 3 प्रमाणे शेळी चांगली धष्ट पुष्ट आहे.
12) स्वभाव- शेळी पालकास शेळीचा स्वभाव कसं वाटतो ते लिहायचे आहे. 0 म्हणजे वाईट स्वभावाची, 1 म्हणजे माध्यम प्रकारची व 2 म्हणजे चांगल्या स्वभावाची. स्वभाव या प्रकारात शेळी शांत आहे की फार उपाडव्यापी आहे, ती चारा खाताना नासधूस करते का, इतर शेळ्याना कारण नसताना मरते का अश्या बाबींचा विचार करायचा आहे.
13) वेट प्रकार- 1 म्हणजे एक पिल्लं झाले, 2 म्हणजे 2 पिल्ले मिळाली, 3 म्हणजे 3 पिल्ले झाली, 4 म्हणजे 4 पिल्ले झाली.
14) चारा खाणे- 1 म्हणजे कमी प्रमान्त चारा खने, म्हणजे चांगला चारा देऊन सुधा ती शेळी इतराप्रमाणे चारा खत नाही, 2 म्हणजे चोखंदळपणा, म्हणजे चांगला तेवढाच चारा खाणार, खराब चारा अजिबात खाणार नाही, उपाशी राहणार, 3 म्हणजे वाढाळपना, म्हणजे जो चारा दिला तो न खाता दुसरी कडे जाऊन चारा खने दुसर्‍याच्या शेतात जाऊन, लपून छापून चारा खाणे.
15) दूध- 0 म्हणजे शेळी वेली पण दूध अजिबात आले नाही.1 म्हणजे दूध आले पण करडणा पुरले नाही, करडे अर्धपोटी राहिली, 2 म्हणजे माध्यम दूध म्हणजे जेमतेम करडांचे भागले, 3 म्हणजे भरपूर दूध म्हणजे करडे पीवून दूध शिल्लक राहते.
16) विकृती- मी विरकूतींची यादी जोडली आहे ती पहावी चित्र पहावे. त्याचा क्रमांक येथे लिहायचा आहे.
17) करडे संगोपन- 1 म्हणजे शेळी करदास अत्यंत प्रेमाने, मायेने सांभाळते त्याला जीव लावते, 2 म्हणजे स्वतचे करडू अजिबात जवळ घेत नाही, टाकून देते. 3 म्हणजे करडू सांभाळते पण व्यवस्थित नाही, उदा करडे पिण्यास सोडली असतं ओरडत नाही, करडकडे जात नाही, मालकास करडू शेळीजवळ नेऊन द्यावे लागते. किंवा धरून पाजावे लागते.
18) माज उलटणे – माज उलटला की 1 आकडा लिहायचा, एक्सेल मध्ये अश्या 1 आकड्यांची बेरीज करायची, म्हणजे किती वेळा ती माज उलटला यावरून ती इतरांपेक्षा चांगली की वाईट हे ठरवते एथे.
19) गाभडणे- वरील प्रमाणे.
20) प्रसूती- 1 म्हणजे साधी सरल, काही अडचण आली नाही अशी, किरकोळ मदत करावी लागली अशी, 2 म्हणजे जरा जास्त त्रास झाला प्रसूतीमध्ये, काही इंजेक्शन द्यावी लागली, नेहमी पेक्षा खूप जास्त वेळ लागला, करडू अडून बसले, एक करडू सकाळी झाले आणि एक दुपरी झाले वाईगरे. 3 म्हणजे बाळंत होताना किंवा अत्यंत त्रासदायक बाळंतपान झाल्यानंतर शेळीचा मृत्यू झाला.
20) करडे वजन गुण- येथे मी अजून काही ठरवले नाही. पण डोक्यात असे आहे की 3 महिन्यात त्या शेळीची त्या वेटातील करडांची जी वाजणे होतात त्या वरुण ती सरासरी पेक्षा कमी मिळाली, सरासरी एवढी मिळाली की सरासरी पेक्षा जास्त मिळाली हे लिहायचे आहे.
21) मरतुक- शेळीचा मृत्यू झाल्यास नोंद करणे
22) विक्री- शेळीची विक्री केल्यास नोंद
23) इतर- वरील मुद्द्यावयतिरिक्त इतर काही माहिती येथे नोंद करता येईल.
24) वरील प्रमाणे नोंदी ठेवून त्याचे एमएस एक्सेल मध्ये माहिती काशी भरली जाते व त्याचे विश्लेषण कसे करता येते या सबंधि मी स्वतंत्र विडिओ बनविणार आहे.
-बाळू मोटे , बारामती, (9422512680)
balu mote:
शेळयांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण
भाग 5
1) विण्याची नोंदवही नावाची दुसरी महत्वाची नोंदवही विषयी आज आपण या भागात माहिती घेऊयात. या नोंदवहीत पुढील बाबींचा मी समावेश केला आहे.
2) शेळी क्रमांक: येथे शेळीचा क्रमांक किंवा टॅग क्रमांक नोंद करावयाचा आहे.
3) संकर तारीख: यात ज्या दिवशी शेळीला बोकड लागतो ती तारीख नोंद कारवाईची आहे. काही वेळेस बोकड रात्रीच्या वेळी शेळीस लागतो, ते आपणास माहीत होत नाही. त्यामुळे त्या शेळीची नोंद व ती तारीख येथे घेता येत नाही. नि नंतर घेतली तरी चालते. संकर तारीख ही प्रत्यक्ष विश्लेशांनामध्ये वापरण्यची बाब नाही. त्या पेक्षा 2 वेटातील अंतर काढले म्हणजे झाले. वेतच्या तारखा अगदी फिक्स असतात.
4) बोकड क्रमांक: येथे जो बोकड त्या शेळीला दाखवला त्याचा क्रमांक लिहायचा आहे.
5) विण्याची किंवा गाभडण्याची तारीख: यात शेळी ज्या दिवशी वेते ती तारीख किंवा ज्या दिवशी गाभडते ती तारीख नोंद कराची आहे.
6) शेवटच्या वेतपसून उलटण्याची संख्या: यात शेळीस बोकड किती वेळा दाखवा लागला व ती किती वेळा उलटली याची संख्या नोंदवायची आहे. या महितीचा देखील प्रत्यक्ष विश्लेषणात फार उपयोग नाही. परंतु ही माहिती अवशक असते.
7) शेळी विण्याची वेळ : यात मी शेळी किती वाजता विली त्या वेलेची नोंद करत असतो.
8) कास केली तारीख: शेळी विणयागोदर कास करते, ती किती दिवस अगोदर कास करते या वर तिला किती दूध मिळते हे अवलंबून आहे अस माझ निरीक्षण आहे. कास करण्याची निश्चित अशी तारीख सांगता येत नाही. परंतु ज्या दिवशी आपल्याला वाटेल की आज शेळीची कास नेहमी पेक्षा मोठी दिसते त्या दिवशीची तारीख मी नोंद करत असतो. या महितीचा देखील आपणास प्रत्यक्ष विश्लेषणात फार उपयोग नाही.
9) आटली तारीख: यात ज्या दिवशी शेळी दूध देण्याची बंद करते ती तारीख मी येथे नोंद करत असतो. ही तारीख देखील निश्चित अशी नसते. साधारण शेळी अतिशय कमी दूध देते किंवा खारट दूध देते त्या दिवसाची किंवा शेवटच्या 5-6 दिवसातील एखादी तारीख अंदाजाने येथे नोंद करवायची आहे.
- बाळू मोटे, बारामती ( 9422512680)
balu mote:
शेळयांचे रेकॉर्ड व विश्लेषण
भाग 6
1) एखाद्या शेळी पालकाचा बिसनेस कसा चाललाय हे जर पहायचे असेल तर त्या शेळी पालकच्या करडांच्या नोंदी पाहणे जास्त श्रेयस्कर ठरेल. या पोस्ट द्वारे मी करडांच्या नोंद वहीबाबत लिहिणार आहे. या नोंदी माझ्या वायक्तिक कामासाठी आहेत. त्या आपणसमोर मी उदाहरण म्हणून ठेवत आहे. या नोंदी ठेवण्याच्या पद्धतीचा आपणास काही फायदा होत असेल तर मला त्यात आनंद आहे, पीएन जर आपणास त्या उपयुक्त वाटत नसतील तर एक उदाहरण म्हणून केवळ त्या कडे पहावे. या नोंदींच्या उपयुक्तटेविषयी च्या आपल्या सूचना मला नक्कीच मार्गदर्शक ठरतील.
2) मझी ही नोंद वही समजायला थोडी किचकट वाटेल कारण ती एमएस एक्सेल मध्ये काशी भरता येईल हा उद्देश डोळ्यासमोर ठेवून मी तिची रचना केली आहे. प्रत्यक्ष एमएस एक्सेल मध्ये कॉलम ची संख्या जास्त आहे, नोंद वहीत मात्र काही ठिकाणी 2 कॉलम ची माहिती एकाच कॉलम मध्ये लिहिली आहे. वहीत तेवढी जागा नसल्याने ही सोय करावी लागली. तसे पहिले टीआर अशी एकत्र माहिती लिहिण्याची काही अवशकता नाही. या नोंद वहीचे कॉलम चे हेडिंग खलील प्रमाणे आहेत.
3) शेळी क्रमांक:- ज्या शेळीला पिल्ले झालेत त्या शेळीचा क्रमांक किंवा टॅग नंबर येथे लिहायचा आहे.
4) जन्म प्रकार/नर/मादी/जुळे/तिळे:- या कॉलम मध्ये दोन प्रकारची माहिती एकत्र संकलित करण्याचा प्रयत्न केला आहे. एमएस एकसले मध्ये मात्र ही दोन्ही प्रकारची माहिती वेगवेगळी मंडली आहे. जन्म प्रकर याचा अर्थ त्या शेळीस त्या वेतात जुळी पिल्ले झाली की तिळी झाली की एकच करडू झाले ही माहिती होय. ती पिल्ले नर किंवा मादी आहेत ही माहिती याच कॉलम मध्ये लिहावायची आहे. हा कॉलम अत्यंत महत्वाचा आहे. या कॉलम वरुण आपणास कल्पातील शेलयांची जुळे देण्याची टक्केवारी काढता येते. एकूण किती नर व मादी करडे मिळाली हे काढता येते.
5) संकर तारीख/ बोकड क्रमांक:- या कॉलम मध्ये 2 प्रकारची माहिती संकलित कराची आहे. ज्या दिवशी शेळीस बोकड दाखवला जातो ती तारीख म्हणजे लागवड तारीख व त्या बोकडचा क्रमांक किंवा टॅग नबर येथे नोंद कारवाईचा आहे.
6) वर्णन:- या मध्ये जन्मलेल्या पिल्लाचे वर्णन लिहायचे आहे. त्याचा रंग, कान इ विषयी माहिती लिहावायची आहे.
7) वजन व तारीख:- या रकण्यात पुन्हा 4 उप रकाने किंवा कॉलम केले आहेत. प्रत्येक कॉलम मध्ये करडचे वजन व वजन घेतलेली तारीख नोंद कारवाईची आहे. साधारणत: पिल्लाची वाजणे दर 3 महिन्यांनी घेणे सोईस्कर व गरजेचे असते. ही माहिती अत्यंत उपयुक्त असून आपणास कल्पातील शेलयांची पिल्लांची जन्मता ची वजणे, 3,6 व 9 महीने वयाची असतानाची वजणे एकत्रित पाहाला मिळतील. या वरुण ती पिल्ले दारारोज किती ग्राम वजन वाढ देतात हे काढता येते. कोणत्या शेळीची पिल्ले जास्त वजन वाढ देतात हे काढून त्यांची इतर शेळयांच्या पीललनशी तुलना करता येते.
8) 9 वा महिना L H G:- यात 9 व्या महिन्यात करडू वयात येते असे गृहीत धरले आहे, तेंव्हा त्यास मुख्य काळपट सोडायचे असे गृहीत धरले आहे. या वेळेस पिल्लाची लंबी, ऊंची व छातीचा घेर किती आहे याची मोजमाप सेंटीमीटर मध्ये या कॉलम मध्ये नोंद करवायचे आहे.
9) आजारपण क्रमांक:- पिल्लू 9 महीने वयापर्यंत होत असताना त्यास कोण कोणते आजार झाले याचे संकेतांक येथे नोंद केल्यास आपणास ते पिल्लू पैदाशी साथी ठेवावे किंवा नाही हे ठरवणे सोपे होईल.
10) विक्री तारीख व किमत:- या कॉलम मध्ये आपणास पिल्लू विकले असल्यास त्याची किमत व विक्री तारीख नोंद करून ठेवायची आहे. या वरुण त्या शेळीने आपणास किती वर्षात किती पिल्ले दिली व त्यांचे किती पैसे मिळाले हे काढता येईल.
11) खरेदीडर पैदास व तारीख:- आपले पिल्लू कोणी पळवयास नेले असल्यास किंवा आपण स्वता पाळावयास ठेवले असल्यास त्या सबंधि नोंद व तारीख येथे नोंद कारवाईची आहे.
12) मरतुकीचे कारण व तारीख:- या कॉलम मध्ये ते पिल्लू मेले असल्यास त्याचे कारण व तारीख लिहयाची आहे.
13) जन्मता सुधरुडता :- शेळी विल्यानंतर पिल्लू एका तासात उठून उभे राहिले तर ते चांगले. असे असेल तर या कॉलम मध्ये M (Mature) हे संकेत अक्षर तर ते एक तासाच्या आत उभे नाही राहिले तर I (immature) हे संकेत अक्षर येथे मी नोंद करत असतो. जी शेळी सुधरुड पिल्ले देत नाही तिला या नोंदीवरून कल्पातून काढून टाकणे सोयीचे जाते.
14) पैदास गुण:- या विषयी मी अजून नीटसे काही ठरवले नाही. पण शेळी किती चांगली आहे व करडे किती चांगली मिळाली या वरुण आपण स्वता येथे त्यांची तुलना करून नोंद घायची असे माझ्या डोक्यात आहे.
15) मेल डोमिनान्स:- ही नोंद तशी काही शास्त्रीय नाही. आपण जो लागवडीचा बोकड वापरतो त्याचे किती गुण त्या पीआयएललामध्ये उतरले आहेत याचा एक अंदाज बांधून तशी टक्केवारी येथे मी नोंद करत असतो. शास्त्रीय विश्लेषणात या नोंदीचा मी उपयोग करत नाही. केवळ माहिती म्हणू आपणास ही नोंद निश्चित उपयोगी ठरते.
16) टाकून दिले/ वरधावणे:- शेळी विल्ल्यानंतर किंवा त्यानंतर काही दिवसणे शेळी पिल्लास स्वतहून पाजत नाही त्यास आमच्याकडे पिल्लू टाकून देणे असे म्हणतात. जर शेळीने असे पिल्लू टाकून दिले असल्यास या कॉलम मध्ये T हे संकेत अक्षर नोंदवायचे आहे. एखाद्या शेळीस दूध कमी असते, किंवा तिला दूध येत नाही किंवा त्या पिल्लाचे पोट भारत नसेल तर आसे पिल्लू दुसर्‍या शेळीस पाजावे लागते किंवा यास बाटलीने दूध पाजावे लागते त्यास आम्ही (धंनगरी भाषेत) वरधावणे करणे असे म्हणतो. जर पिल्लू असे वरधावणे केले असेल तर मी V हे संकेत अक्षर या कॉलम मध्ये नोंदवित असतो. या वरुण त्या शेळीचे दुसर्‍या शेळीशी खरे खुरे तुलना करता येते. उदा एक शेळी जर पिल्लू टाकून देते परंतु पिल्लांना दुसरे व तिचे दूध पाजल्यानने पिल्लू धास्त पुष्ट झाले तर त्या पिल्लाचे दुसर्‍या शेळीच्या पीआयएललाशी तुलना करणे योग्य होणार नाही.
17) चरबी प्रमाण किंवा BCS:- यात पिल्ले विक्री करते वेळी किंवा 9 महिन्यांनंतर पिल्लू मुख्य काळपट सोडते वेळी पीआयएललाचा जो BCS स्कोर असतो तो येथे नोंद कारवाईचा आहे.
18) इतर:- यात वरील बाबी सोडून इतर माहिती नोंद करता येईल. पैदाशीचे पिल्लू जर मुख्य काळात सोडले तर त्यास तेथे जो क्रमांक मिळेल किंवा जो टॅग मिळेल तो क्रमांक येथे नोंद कारवाईचा आहे.
-बाळू मोटे, बारामती (9422512680).
एक मस्त लेख वाचून आनंद झाला.
ReplyDelete