दुष्काळ व्यवस्थापन

कोरडवाहू शेतीच्या समस्या-

1) अपुरा व अनियमीत पाउस पडणे, पाउस वेळेवर न पडणे व कमी कालवधीत जास्त पाउस पडणे.

२) एकदम जास्त पाउस पडल्याने मातीची धूप होणे.

३) मातीतील सेंद्रीय कर्बाचे प्रमाण कमी होणे.

४) मृदा व जल संधारण न केल्याने पाणी व सकस माती वाहून जाणे व पाणी टंचाई निर्माण होणे.

५) पशुधन तसेच शेतीपासून नियमीत उत्पन्न न मिळणे.

६) नगदी पिकांची संख्या कमी असणे

व्यवस्थापन-

अ) नैसर्गिक साधन संपत्तीचे नियोजन

          १. मृदा व जलसंधारणाच्या उपाययोजना

             - समतल सलग चर (CCT) व वृक्ष लागवड

             - समपातळी बांध ( कंटूर बंडीग)

             - जैविक नियंत्रण बंधारा

             - दगडी बांध

             - फांदीचे बंधारे

             - जाळीचा दगडी बंधारा ( गॅबीयन)

             - मातीचा नाला बांध ( पाझर तलाव)

             - सिमेंट नाला बांध

             - वनराई बंधारे

             - गाळ काढणे व गाळमातीचा वापर

             - विहीर व कुपनलिका पुनर्भरण

          २. शेतात ओलावा टिकविण्याचे तंत्र

             - जमीन सपाटीकरण

             - बांध बंदिस्ती

             - उतारास आडवी मशागत

             - सपाट वाफे 

              - सरी- वरंबे 

              - बंदिस्त सरी- वरंबे 

               - सब सॉयलरचा वापर

          ३. पिक व्यवस्थापन

             - सुधारित जातींचा वापर

             - ओलाव्यानुसार व जमिनीनुसार पिकांचे नियोजन

             - आंतरपीक पध्दती

             - पिकांची फेरपालट

             - योग्य वेळी पेरणी

             - मध्य हंगाम दुरुस्ती किंवा आपत्कालीन पीक व्यवस्थापन

             - आच्छादनाचा वापर

             - पाणी व्यवस्थापन

             - वारा प्रतिरोधकांचा वापर

             - परावर्तकांचा वापर

             - बाष्परोधकाचा वापर 

              - रोपांची संख्या कमी करणे

            - पानांची संख्या कमी करणे

            - अन्नद्रव्य व्यवस्थापन

             - फवारणीद्वारे द्रवरूप खतांचा वापर

             - तण व्यवस्थापन

          ४. योग्य सिंचन पद्धतींचा अवलंब

             - ठिबक सिंचन 

             - भूमिगत सिंचन पद्धती (सबसरफेस)

             - डीफ्युजर तंत्रज्ञान

             - मडका सिंचन 

              - पाण्याची फवारणी 

        ५.   फळबागांचे व्यवस्थापन 

        ६.       संरक्षित सिंचनासाठी

               - शेततळी

   ७. आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर

       - हरित गृह व शेडनेट तंत्रज्ञान

                - हायड्रोपोनिक तंत्रज्ञान

ब) पशु पालन

           १. परसदारातील कोंबडी पालन-वनराजा

           २. पूरक खाद्याचा वापर 

           ३. उसाच्या वाढ्यांचा वापर 

           ४. मुक्त संचार पद्धतीचा गोठा

           ५. मूरघास

           ६. विभाग निहाय खनिज मिश्रणाचा वापर

           ७. गव्हाच्या प्रक्रीयायुक्त काडाचा वापर

           ८. चाटण विटांचा उपयोग

           ९. युरोमील

           १०. वासरांसाठी बालाहार

           ११. चारा निर्मिती यंत्राचा वापर

           १२. जनावरावरील उष्णतेचा ताण कमी करण्यासाठी उपाययोजना

या ब्लॉगवरील सर्व माहिती शास्त्रीय ज्ञानावर आधारित असून प्रादेशिक हवामान व इतर नैसर्गिक साधनसामुग्रीतील वैविध्यामुळे या माहितीची परिणामकारकता विविध भागात भिन्न असू शकते. शेतकऱ्यांनी या ब्लॉगवरील माहितीचा उपयोग स्वतःच्या जबाबदारीवर करावा. कोणत्याही परिणामाकरिता लेखक जबाबदार राहणार नाही याची कृपया नोंद घ्यावी.