एम एस ऐकसेल (MS Excel) चा शेतीच्या नियोजनात वापर

संगणकातील एम एस ऐकसेल (MS Excel) ही संगणकीय आज्ञावली शेतीच्या नियोजानाकरिता फारच उपयुक्त आहे. या आज्ञावलीचा उपयोग करून आपण शेतीचे हिशोब ठेऊ शकतो तसेच शेतीतील पाणी नियोजन, खतांचे नियोजन, कीड व रोगांची माहिती व त्यांचे व्यवस्थापन इत्यादींची माहिती साठवू शकतो. हि आज्ञावली आपणास आपणाकडे असलेल्या माहितीचे (Data) विश्लेषण करण्याकरिता सहाय्य करते व आपण आपणाकडील माहितीपासून योग्य ते निष्कर्ष काढू शकतो. पिकवार, जमिनवार व हंगामानुसार शेताची माहिती जमा करणे व तिचा सहज वापर करणे केवळ ऐकसेल मुळेच शक्य होऊ शकते. ऐकसेल मध्ये अनेक गणिती सूत्रे, डाटाबेस नियोजनाची सूत्रे, तार्किक सूत्रे  अशा प्रकारची अनेक सूत्रे वापरली जातात. हि सूत्रे आपणास वापरता येणे ही एक महत्वाची बाब आहे. ऐकसेल मध्ये नेहमी प्रमाणे आपण कागदावर लिहितो त्याप्रमाणे बेरीज, वजाबाकी, गुणाकार व भागाकार इ. बाबी सहज करता येतात. परंतु डाटाबेस नियोजनाची सूत्रे, तार्किक सूत्रे वापरता येणे हे कौशल्याचे काम आहे व ती येण्यासाठी थोडी मेहनत करावी लागते, थोडे शिकावे लागते. महत्वाची काही सूत्रे आपण खाली पाहूयात-

1. IF हे ऐकसेल मधील तर्क करणारे सूत्र आहे. या सूत्राचा वापर करून आपण दोन बाबीतील समानता, भिन्नता, कमी जास्त पणा इ नियम लावून आपण काही तर्क किंवा निष्कर्ष काढू शकतो. या मध्ये अनेक बाबींवर तर्क करावयाचा असेल तर IFs नावाचे सूत्र आहे.
2. COUNT या सूत्राचा उपयोग करून आपण माहितीमधील बाबी मोजू शकतो. उदा. तुमच्याकडे एक महीन महिला मजूर रोजंदारीवर येत आहेत. त्यामधील अबक नावाच्या महिलेचे किती रोजचे दिवस भरले हे काढावयाचे असेल तर आपण COUNTIF हे सूत्र वापरून रोजचे दिवस तत्काळ काढू शकतो.
3. SUMIF, AVERAGEIF  हे सूत्र आपण विशिष्ट परिस्थितीत दोन किंवा अधिक संख्यांची बेरीज किंवा सरासरी करण्याकरिता वापरू शकतो. 
4. ऐकसेल चा वरील सूत्रांचा उपयोग करून आपण संगाकात खतांचे शिफारस करण्याकरिता प्रोग्राम बनवू  शकतो.
5. इतर अनेक कामे आपण कमी वेळात करू शकतो परंतु त्यासाठी ऐकसेल चे चांगले ज्ञान असणे महत्वाचे ठरते.

या ब्लॉगवरील सर्व माहिती शास्त्रीय ज्ञानावर आधारित असून प्रादेशिक हवामान व इतर नैसर्गिक साधनसामुग्रीतील वैविध्यामुळे या माहितीची परिणामकारकता विविध भागात भिन्न असू शकते. शेतकऱ्यांनी या ब्लॉगवरील माहितीचा उपयोग स्वतःच्या जबाबदारीवर करावा. कोणत्याही परिणामाकरिता लेखक जबाबदार राहणार नाही याची कृपया नोंद घ्यावी.

बाळू मोटे

टोमॅटो लागवड- माझी मते-

१.       टोमॅटोची रोपे नर्सरीतून विकत आणण्याएवजी घरी तयार करावीत. रोपे तयार करताना १०२ कप असलेला प्रो ट्रे (सिडलींग ट्रे) वापरावा. यामध्ये कोकोपीट व गांडूळ खत वापरून रोपे तयार करावीत. रोपांचे रस शोषण करणा-या किडीपासून चांगले संरक्षण करावे. म्हणजे पुढे येणारे विषाणूजन्य रोगांचे प्रमाण कमी होईल.

२.      लागवड गादीवाफ्यावर करावी. ५ फूट अंतरावर गादीवाफे काढावेत. यानंतर गादिवाफ्याच्यामध्ये फक्त सेंद्रिय खते उदा. शेणखत, कोंबडी खत, गांडूळखत, लेंडी खत इ. चळी घेऊन टाकावे व मातीने बुजवून घ्यावे. साधारणपणे एकरी ५ टन सेंद्रिय खाते टाकावीत.

३.      गादिवाफ्ये तयार करताना कोणत्याही रासायनिक खतांचे बेसल डोस देऊ नयेत.

४.     यानंतर जमिनीच्या प्रकारानुसार ठिबक सिंचनाची उपनळी गादीवाफ्यावर अंथरावी. हलक्या व मध्यम जमिनीसाठी ४० सेमी अंतरावर ड्रीपर असलेल्या दोन उपनळ्या टाकाव्यात. हलक्या व मध्यम जमिनीसाठी ड्रीपरचा डिश्चार्ज २ लिटर प्रती तास असावा. भारी जमिनीकरिता प्रत्येक बेडवर एक उपनळी तसेच ४० सेमी अंतरावरील तासी ४ लिटर क्षमतेचा ड्रीपर पुरेसे ठरते.

५.     हंगामानुसार व जमिनीनुसार लागवड अंतर ठेवावे. हलक्या व मध्यम जमिनीत जोड ओळ पद्धतीने लागवड करावी. जोडओळ पद्धतीने लागवड करावयाची असल्यास रोपारोपातील अंतर उन्हाळी हंगामात १.६ ते २ फूट ठेवावे, पावसाळी व रब्बी हंगामात २ ते २.६ फूट ठेवावे. एकाच ओळीत लागवड करावयाची असल्यास रोपारोपातील अंतर उन्हाळी हंगामात १ ते १.३ फूट ठेवावे, पावसाळी व रब्बी हंगामात १.६ ते २ फूट ठेवावे. भारी जमिनीत उन्हाळी हंगामात एक ओळ पद्धतीने लागवड करावयाची असल्यास रोपारोपातील अंतर १.६ फूट तर रब्बी हंगामात २ फूट ठेवावे. भारी जमिनीत जोडओळ पद्धतीने लागवड करावयाची असल्यास उन्हाळी हंगामात २ ते २.६ फूट तर रब्बी हंगामात २.६ फुटापेक्षा जास्त ठेवावे.

६.      भारी जमिनीत पावसाळी हंगामात टोमॅटोची लागवड करू नये.

७.     लागवड करण्यापूर्वी गादीवाफा ठिबक सिंचनाने चांगला भिजवून ओला करावा. या वेळेस ठिबक सिंचनातून ट्रायकोडर्मा एकरी ३ लिटर सोडावे. जर परिसरामध्ये किंवा लागवडीच्या शेतात जीवाणूजन्य मर येत असेल तर सुडोमोनास एकरी ३ लिटर सोडावे.

८.      रोपे लागवड करताना रोपांच्या रूट बॉलला धक्का लावू नये. रोप लावल्यानंतर कडेची माती चांगली दाबून घ्यावी.

९.      लागवड केल्यानंतर गादीवाफा पुन्हा चांगला ओला करावा.

१०.   लागवडीनंतर पाण्याचे योग्य नियोजन करावे. हलक्या व मध्यम जमिनीकरिता उन्हाळी हंगामात लागवडीनंतर सुरवातीचे १५ ते २० दिवस २ लिटर क्षमतेचा ड्रीपर असलेली ठिबक सिंचन संच साधारणपणे २० मिनिटे, त्यानंतर फुले येयीपर्यंत ३० ते ४० मिनिटे, त्यानंतर फळ धारणा होताना ४० ते ५० मिनिटे व त्यानंतर ५० ते ६० मिनिटे याप्रमाणे दररोज चालवावा.

११.   हलक्या व मध्यम जमिनीकरिता पावसाळी व रब्बी हंगामात लागवडीनंतर सुरवातीचे १५ ते २० दिवस २ लिटर क्षमतेचा ड्रीपर असलेली ठिबक सिंचन संच साधारणपणे १० ते १५ मिनिटे, त्यानंतर फुले येयीपर्यंत २० ते ३० मिनिटे, त्यानंतर फळ धारणा होताना ३० ते ४० मिनिटे व त्यानंतर ४० ते ५० मिनिटे याप्रमाणे दररोज चालवावा.

१२.  भारी जमिनीकरिता उन्हाळी व रब्बी हंगामात लागवडीनंतर सुरवातीचे १५ ते २० दिवस ४ लिटर क्षमतेचा ड्रीपर असलेली ठिबक सिंचन संच साधारणपणे १० ते १५ मिनिटे, त्यानंतर फुले येयीपर्यंत २० ते ३० मिनिटे, त्यानंतर फळ धारणा होताना ३० ते ४० मिनिटे व त्यानंतर ४० ते ५० मिनिटे याप्रमाणे दररोज चालवावा.

१३.  सर्व रासायनिक खते ही पाण्यात विरघळणाऱ्या ग्रेडद्वारे द्यावी. लागवडीनंतर सुरवातीचे १५ ते २० दिवस १२:६१:०० या किंवा १९:१९:१९ या ग्रेडचा वापर करावा, त्यानंतर फुले येयीपर्यंत १३:४०:१३ किंवा १२:६१:००, त्यानंतर फळ धारणा होताना ००:५२:३४ व त्यानंतर. ००:५२:३४ अधिक १३:४०:१३ अधिक ००:००:५० या ग्रेडच्या खतांचा तज्ञांच्या सल्ल्याने उपयोग करावा.

१४.  सूक्ष्म अन्नद्रव्ये देताना सुट्टे किंवा प्रत्येक घटक वेगवेगळे असलेले अन्नद्रव्ये द्यावीत किंवा चीलेटेड सूक्ष्मअन्नद्रव्यांचा वापर करावा.

१५. टोमॅटोची बांधणी करताना झाडाच्या प्रत्येक फांदीला स्वतंत्रपणे सूर्यप्रकाश मिळेल हे पाहावे. या साठी एका बेडवर दोन तारा ओढाव्यात.

१६.   कीड व रोग नियंत्रणासाठी दररोज शेताची सकाळी व संध्याकाळी पाहणी करावी. किडींचा व रोगांचा अभ्यास करावा. एकात्मिक कीड व रोग नियंत्रणाच्या पद्धतींचा अवलंब करणे फायद्याचे वाटते.

१७. सर्वसाधारणपणे टोमॅटो पिकावर दर आठवड्याला कमीतकमी एक फवारणी घ्यावी लागते.

कृषी विज्ञान केंद्र बारामती येथे टोमॅटो या पिकावर सतत ४ वर्षे पुणे जिल्ह्यातील टोमॅटो उत्पादक २५ गावांमध्ये टोमॅटोचे उत्पादकता वाढीकरिता अनेक प्रयत्न करण्यात आले. हे प्रयत्न करताना शेतकऱ्यांच्या अडचणी समजून घेण्यात आल्या. त्यानुसार विविध तंत्रज्ञान शेतक-यापर्यंत पोहचविन्याचा प्रयत्न करण्यात आला.

या ब्लॉगवरील सर्व माहिती शास्त्रीय ज्ञानावर आधारित असून प्रादेशिक हवामान व इतर नैसर्गिक साधनसामुग्रीतील वैविध्यामुळे या माहितीची परिणामकारकता विविध भागात भिन्न असू शकते. शेतकऱ्यांनी या ब्लॉगवरील माहितीचा उपयोग स्वतःच्या जबाबदारीवर करावा. कोणत्याही परिणामाकरिता लेखक जबाबदार राहणार नाही याची कृपया नोंद घ्यावी.

अधिक माहितीसाठी संपर्क-

श्री. बाळू मोटे- ९४२२५१२६८०

बियाणे प्रक्रिया व निर्मिती

      विद्यापीठामधून आणलेल्या मुलभूत बियाण्यापासून मोठ्या प्रमाणावर पायाभूत बियाणे बनविता येते. बियाणे तयार करण्याची प्रक्रिया जिल्हा बीज प्रमाणीकरण अधिकारी यांच्या अधिपत्याखाली चालते. शेतकरी मुलभूत किंवा पायाभूत बियाण्यापासून अनुक्रमे पायाभूत व प्रमाणित बियाणे मोठ्या प्रमाणावर तयार करू शकतो. बियाणे उत्पादित करून प्रक्रिया करून ते बियाणे म्हणून विकले तर साधे उत्पादन घेण्यापेक्षा शेतक-याला सर्वसाधारणपणे दुप्पट फायदा होतो. यामुळे शेतक-याने बिजोत्पादानाकडे वळले पाहिजे. विविध पिकांच्या विविध वाणांचे बियाणे कृषी विद्यापीठ कृषी संशोधन केंद्रे, कृषी विज्ञान केंद्रे या शेतीशी निगडीत संस्थाकडून मागवू शकतो व सदर बियाण्याची जिल्हा बीज प्रमाणीकरण अधिकारी कार्यालय यांचेकडे नोंदणी करून कृषी अधिका-यांच्या अधिपत्याखाली बियाणे तयार करण्याचे नियम पाळून सदर वाणांचे बियाणे उत्पादन करू शकतो. म्हणून शेतक-याने आर्थिक फायद्यासाठी बियाणे तयार करण्याकडे वळणे गरजेचे आहे.

कृषी विज्ञान केंद्र, बारामती येथे बियाणे निर्मिती, प्रक्रिया व प्रमाणीकीकरणाची सोय उपलब्ध आहे.

अधिक माहितीसाठी संपर्क- श्री गणेश शिंदे- ९४२०४१८५११.

बियाणे प्रक्रिया गृह व आधुनिक सयंत्रे

या ब्लॉगवरील सर्व माहिती शास्त्रीय ज्ञानावर आधारित असून प्रादेशिक हवामान व इतर नैसर्गिक साधनसामुग्रीतील वैविध्यामुळे या माहितीची परिणामकारकता विविध भागात भिन्न असू शकते. शेतकऱ्यांनी या ब्लॉगवरील माहितीचा उपयोग स्वतःच्या जबाबदारीवर करावा. कोणत्याही परिणामाकरिता लेखक जबाबदार राहणार नाही याची कृपया नोंद घ्यावी.

लेझर तंत्रज्ञानावर आधारित जमीन सपाटीकरण यंत्र

जमीन सपाटीकरणाचे महत्व-

१.       जमीन सपाट नसल्यामुळे २५ ते ३० टक्के पाणी वाया जाते.

२.      जमिनीचे सपाटीकरण केल्याने पावसाचे पाणी संथ गतीने वाहते, त्यामुळे जमिनीची धूप कमी होते व जास्तीत जास्त पाणी जागच्या जागी मुरण्यास मदत होते.

३.      एकसारख्या पाणी वाटपामुळे एकसारखी उगवण व पिकांची वाढ होण्यास मदत होते

४.     पिकांची उत्पादकता व दर्जा सुधारतो.

पारंपारिक जमीन सपाटीकरणातील अडचणी-                                 

१.       जमिनीस हवा असलेला उतार देता येत नाही. दिलेल्या उतारात त्रुटी राहतात.

२.      सपाटीकरणास जास्त वेळ लागतो. जास्त उर्जा खर्च करावी लागते.

३.      ट्रॅक्टर चालकास सतत पाठीमागे पाहावे लागते त्यामुळे मानेचे व पाठीचे दुखणे जडते.

४.     सुपीक माती खोलवर गाडली जाते. त्यामुळे जमिनीची सुपीकता कमी होते.

५.     जमिनीस पाणी देताना जास्त पाणी द्यावे लागते व ते देण्यासाठी जास्त उर्जा खर्च करावी लागते.

६.      खूप मोठ्या क्षेत्रावर समपातळीत सपाटीकरण करणे व शेतास योग्य उतार देणे अवघड असते.

लेझर लॅंड लेव्हलरच-

१.       हे जमीन सपाटीकरणाचे यंत्र ५५ ते ६० एच.पी. ट्रॅक्टरला पाठीमागे जोडले जाते.

२.      ट्रॅक्टरची हायड्रोलीक शक्ती एका स्वयंचलित यंत्रणेला जोडली जाते. त्यामुळे चालकास ट्रॅक्टरच्या हायड्रोलीक लिव्हरला हात लावण्याची गरज राहत नाही.

३.      सपाटीकरण यंत्राच्या बकेटच्या पाठीमागे दोन चाके जोडलेली असतात त्यामुळे माती योग्य त्या ठिकाणी सोडली जाते व घेतली जाते.

४.     या यंत्रात लेझर किरण वापरून स्वयंचलित यंत्रणेद्वारे सपाटीकरण यंत्राच्या बकेटची उंची कमी जास्त केली जाते व त्याद्वारा अपोआप माती बकेटमध्ये घेतली जाते व सोडली जाते.

लेझर लॅंड लेव्हलरचे फायदे-

१.       जमीन सपाटीकरणातील अचूकता वाढल्याने जमिनीस हवा तसा उतार देता येतो व तो शेतात सर्वत्र सारखाच असतो.

२.      सपाटीकरणास कमी वेळ लागतो. उर्जा वाचते.

३.      जमिनीस पाणी देणे सुलभ होते.

४.     खूप मोठ्या क्षेत्रावर सपाटीकरण करणे सहज शक्य आहे. व अशा ठिकाणी जमिनीस योग्य तो उतार देऊन जमिनीत जलसंधारण करणे शक्य होते.

५.     ट्रॅक्टर चालकास यंत्र चालवणे सहज शक्य होते व शारीरिक त्रास फारच कमी होतो.

६.      सुपीक माती जगाच्या जागी राहते. खोलवर गाडली जात नाही.

हे यंत्र कृषी विज्ञान केंद्रात शेतक-यांस देण्याकरिता भाडोत्री तत्वावर उपलब्ध आहे.

संपर्क:- योगेश पाटील ९४२१७८८३४८.

लेझर तंत्रज्ञानावर आधारित जमीन सपाटीकरण यंत्र

या ब्लॉगवरील सर्व माहिती शास्त्रीय ज्ञानावर आधारित असून प्रादेशिक हवामान व इतर नैसर्गिक साधनसामुग्रीतील वैविध्यामुळे या माहितीची परिणामकारकता विविध भागात भिन्न असू शकते. शेतकऱ्यांनी या ब्लॉगवरील माहितीचा उपयोग स्वतःच्या जबाबदारीवर करावा. कोणत्याही परिणामाकरिता लेखक जबाबदार राहणार नाही याची कृपया नोंद घ्यावी.

रस शोषण करणाऱ्या किडी व त्यांचे व्यवस्थापन

किडी- मावा, तुडतुडे, पांढरी माशी, पिठ्या ढेकुण, लाल कोळी, फुल कीड, खवले कीड इ.

लक्षणे- या किडी मुख्यता पानाच्या खालच्या बाजूस राहून तसेच झाडाच्या कोवळ्या भागातून व फळातून रस शोषण करतात.

उपाय योजना-

जैविक उपाय- बिव्हेरिया व व्हर्टीसिलीयाम या जैविक बुर्शींची फावारणी ४० ग्राम प्रती १० लिटर पाण्यात घेऊन करावी.

परभक्षक किडींचा उपयोग करावा.

रासायनिक उपाय-

अ.नं.	रसायनाचे नाव	किडीचे नाव	कार्य करण्याची पद्धती
१.	कार्बोफ्युरान ३ जी	मावा, तुडतुडे, फुलकिडे, पांढरी माशी,	स्पर्शजन्य, पोटविष,सौम्य आंतरप्रवाही
२	कार्बोसल्फान २५ ई.सी.	मावा, तुडतुडे व फुलकिडे	स्पर्शजन्य, आंतरप्रवाही
३	फेनोब्यूकार्ब ५० ई.सी.	तुडतुडे	स्पर्शजन्य
४	अॅसीफेट ७५ एस.पी.	मावा, तुडतुडे,	आंतरप्रवाही, स्पर्शजन्य, पोटविष
५	क्लोरोपायरीफॉस २० ई.सी.	मावा, तुडतुडे, पांढरी माशी, खवले कीड	स्पर्शजन्य, पोटविष व धुरीजन्य
६	डायक्लोरव्होस ७६ ई.सी.	तुडतुडे	स्पर्शजन्य, पोटविष व धुरीजन्य
७	डायमिथोयट ३० ई.सी.	मावा, तुडतुडे, फुलकिडे, पांढरी माशी, कोळी, पिठ्या ढेकुण	स्पर्शजन्य, पोटविष व आंतरप्रवाही
८	इथीऑन ५० ई.सी.	मावा, फुलकिडे, कोळी, पांढरी माशी.	स्पर्शजन्य
९	मेलॅथीऑन ५० ई.सी.	मावा, तुडतुडे, फुलकिडे, पांढरी माशी, खवले कीड.	स्पर्शजन्य, पोटविष
१०	मिथाइल पॅराथिऑन ५० ई.सी.	मावा, तुडतुडे, फुलकिडे, पांढरी माशी, कोळी, पिठ्या ढेकुण	स्पर्शजन्य
११	मोनोक्रोटोफॉस ३६ एस. एल.	मावा, तुडतुडे, फुलकिडे, पांढरी माशी, कोळी, पिठ्या ढेकुण, खवले कीड.	स्पर्शजन्य, पोटविष व आंतरप्रवाही

या ब्लॉगवरील सर्व माहिती शास्त्रीय ज्ञानावर आधारित असून प्रादेशिक हवामान व इतर नैसर्गिक साधनसामुग्रीतील वैविध्यामुळे या माहितीची परिणामकारकता विविध भागात भिन्न असू शकते. शेतकऱ्यांनी या ब्लॉगवरील माहितीचा उपयोग स्वतःच्या जबाबदारीवर करावा. कोणत्याही परिणामाकरिता लेखक जबाबदार राहणार नाही याची कृपया नोंद घ्यावी.

वनराजा कोंबडी पालन

स्वयंरोजगार निर्मितीसाठी परसदारातील कोंबडीपालन हा चांगला रोजगार आहे. या व्यवसायापासून सतत वर्षभर उत्पन्न मिळण्याची संधी असते. परसदारातील कोंबडीपालनाकरिता वनराजा जातीच्या संकरीत कोंबड्यांचा उपयोग करणे आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर ठरते.

वनराजा कोंबडीची वैशिष्ट्ये –

• गावठी कोंबड्यांप्रमाणे विविध रंगांत आढळतात.
• कोणत्याही वातावरणात विशेषतः दुष्काळी परिस्थितीत व जिरायत वातावरणात एकरूप होतात.
• रोगप्रतिकारक शक्ती चांगली असते.
• मांस भरपूर (74 टक्के) प्रमाणात मिळते व चविष्ट असते. (आठ आठवड्यांत सुमारे एक किलो) या कोंबडीला एक किलो वजनासाठी 2.6 किलो खाद्य द्यावे लागते.
• वर्षाकाठी 160 ते 180 अंडी मिळतात. अंड्यांचे वजन ५३ ग्राम व रंग तपकिरी असतो.
• या कोंबडीचा वयात येण्याचा कालावधी 166 दिवसांचा आहे.
• अंड्यांतून सशक्त पिल्ले जन्माला येतात. सफल अंड्याचे प्रमाण ८७ टक्के आहे.
• वनराजा जातीच्या कोंबड्या अडीच ते तीन वर्षे सतत अंडी देतात. खुडूक बसत नाहीत.

सुरवातीला एक- दोन दिवस भरडलेला मका द्यावा. त्यानंतर चार आठवडे स्टार्टर खाद्य द्यावे. नंतरचे चार आठवडे फिनिशर खाद्य द्यावे. सरासरी एका पक्ष्याला मोठे होईपर्यंत (आठ आठवड्यांचे) 2.6 किलो खाद्य द्यावे.

कृषी विज्ञान केंद्र बारामती येथे वनराजा जातीची १ महिने वयाची पिल्ले विक्रीस उपलब्ध असतात. 

संपर्क- डॉ. जाधव आर.एस.- ९४२२५१९१९३

वनराजा कोंबडी

या ब्लॉगवरील सर्व माहिती शास्त्रीय ज्ञानावर आधारित असून प्रादेशिक हवामान व इतर नैसर्गिक साधनसामुग्रीतील वैविध्यामुळे या माहितीची परिणामकारकता विविध भागात भिन्न असू शकते. शेतकऱ्यांनी या ब्लॉगवरील माहितीचा उपयोग स्वतःच्या जबाबदारीवर करावा. कोणत्याही परिणामाकरिता लेखक जबाबदार राहणार नाही याची कृपया नोंद घ्यावी.

दुष्काळ व्यवस्थापन

कोरडवाहू शेतीच्या समस्या-

1) अपुरा व अनियमीत पाउस पडणे, पाउस वेळेवर न पडणे व कमी कालवधीत जास्त पाउस पडणे.

२) एकदम जास्त पाउस पडल्याने मातीची धूप होणे.

३) मातीतील सेंद्रीय कर्बाचे प्रमाण कमी होणे.

४) मृदा व जल संधारण न केल्याने पाणी व सकस माती वाहून जाणे व पाणी टंचाई निर्माण होणे.

५) पशुधन तसेच शेतीपासून नियमीत उत्पन्न न मिळणे.

६) नगदी पिकांची संख्या कमी असणे

व्यवस्थापन-

अ) नैसर्गिक साधन संपत्तीचे नियोजन

          १. मृदा व जलसंधारणाच्या उपाययोजना

             - समतल सलग चर (CCT) व वृक्ष लागवड

             - समपातळी बांध ( कंटूर बंडीग)

             - जैविक नियंत्रण बंधारा

             - दगडी बांध

             - फांदीचे बंधारे

             - जाळीचा दगडी बंधारा ( गॅबीयन)

             - मातीचा नाला बांध ( पाझर तलाव)

             - सिमेंट नाला बांध

             - वनराई बंधारे

             - गाळ काढणे व गाळमातीचा वापर

             - विहीर व कुपनलिका पुनर्भरण

          २. शेतात ओलावा टिकविण्याचे तंत्र

             - जमीन सपाटीकरण

             - बांध बंदिस्ती

             - उतारास आडवी मशागत

             - सपाट वाफे 

              - सरी- वरंबे 

              - बंदिस्त सरी- वरंबे 

               - सब सॉयलरचा वापर

          ३. पिक व्यवस्थापन

             - सुधारित जातींचा वापर

             - ओलाव्यानुसार व जमिनीनुसार पिकांचे नियोजन

             - आंतरपीक पध्दती

             - पिकांची फेरपालट

             - योग्य वेळी पेरणी

             - मध्य हंगाम दुरुस्ती किंवा आपत्कालीन पीक व्यवस्थापन

             - आच्छादनाचा वापर

             - पाणी व्यवस्थापन

             - वारा प्रतिरोधकांचा वापर

             - परावर्तकांचा वापर

             - बाष्परोधकाचा वापर 

              - रोपांची संख्या कमी करणे

            - पानांची संख्या कमी करणे

            - अन्नद्रव्य व्यवस्थापन

             - फवारणीद्वारे द्रवरूप खतांचा वापर

             - तण व्यवस्थापन

          ४. योग्य सिंचन पद्धतींचा अवलंब

             - ठिबक सिंचन 

             - भूमिगत सिंचन पद्धती (सबसरफेस)

             - डीफ्युजर तंत्रज्ञान

             - मडका सिंचन 

              - पाण्याची फवारणी 

        ५.   फळबागांचे व्यवस्थापन 

        ६.       संरक्षित सिंचनासाठी

               - शेततळी

   ७. आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर

       - हरित गृह व शेडनेट तंत्रज्ञान

                - हायड्रोपोनिक तंत्रज्ञान

ब) पशु पालन

           १. परसदारातील कोंबडी पालन-वनराजा

           २. पूरक खाद्याचा वापर 

           ३. उसाच्या वाढ्यांचा वापर 

           ४. मुक्त संचार पद्धतीचा गोठा

           ५. मूरघास

           ६. विभाग निहाय खनिज मिश्रणाचा वापर

           ७. गव्हाच्या प्रक्रीयायुक्त काडाचा वापर

           ८. चाटण विटांचा उपयोग

           ९. युरोमील

           १०. वासरांसाठी बालाहार

           ११. चारा निर्मिती यंत्राचा वापर

           १२. जनावरावरील उष्णतेचा ताण कमी करण्यासाठी उपाययोजना

या ब्लॉगवरील सर्व माहिती शास्त्रीय ज्ञानावर आधारित असून प्रादेशिक हवामान व इतर नैसर्गिक साधनसामुग्रीतील वैविध्यामुळे या माहितीची परिणामकारकता विविध भागात भिन्न असू शकते. शेतकऱ्यांनी या ब्लॉगवरील माहितीचा उपयोग स्वतःच्या जबाबदारीवर करावा. कोणत्याही परिणामाकरिता लेखक जबाबदार राहणार नाही याची कृपया नोंद घ्यावी.